Back to list

Copyright © Association for Social Development (ASD) 2013 All Rights Reserved. No part of this website may be reproduced or published without the express consent of Association for Social Development (ASD). Please also read http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

Original format:

npi_-_de_leersituatie_in_het_model_van_opleiden_en_leren.pdf

NPI - Instituut voor Organisatie Ontwikkeling 1. l e r e n Valckenboschlaan 8, Postbus 299, 3700 AG Zeist, Telefoon 0 3 4 0 4 - 2 0 0 4 4 , F a x 0 3 4 0 4 - s y l l a b u s : 3 9 6 2 . 8 8 9 HS/30 DE LEERSITUATIE I N HET MODEL VAN OPLEIDEN EN IEREN De v r a a g , d i e v a a k a l s u i t g a n g s p u n t v a n d i d a c t i s c h e o v e r w e - g i n g e n b e w u s t , o f o n b e w u s t g e s t e l d w o r d t , l u i d t o n g e v e e r a l s v o l g t : Wa t m o e t i k ( o p l e i d e r , l e r a a r , t r a i n e r , e n z . ) d o e n om e f f e c t i e f ( m e t v o l d o e n d e r e s u l t a t e n ) o p t e l e i d e n ? Er w o r d t d a n i n f e i t e g e v r a a g d n a a r r i c h t l i j n e n e n m e t h o d e n , d i e e e n g o e d r e s u l t a a t g a r a n d e r e n . Om d a a r o p a n t w o o r d t e kunnen g e v e n , m o e t e e r s t e e n a n d e r e v r a a g g e s t e l d w a r d e n : Wat m o e t d e l e r e n d e ( c u r s i s t , l e e r l i n g , e n z . ) d o e n , o m m e t succes t e l e r e n ? Pas a l s d i t l a a t s t e b e t e r d o o r z i e n w o r d t , w e e t d e o p l e i d e r hoe h i j m o e t h a n d e l e n . We g a a n e e r s t i n o p h e t a a n d e e l v a n d e l e r e n d e i n h e t g e h e l e p r o c e s v a n o p l e i d e n e n l e r e n , v e r v o l g e n s o p d a t v a n d e o p - l e i d e r . Z i n v a n a l l e l e r e n i s , d a t i e m a n d e r i e t s n i e u w s d o o r v e r - w e r f t ( k e n n i s , i n z i c h t , v a a r d i g h e i d , e n z . ) . We noemen d i t h e t l e e r r e s u l t a a t o f “ e i n d g e d r a g n , d . w . z . d e v o r m v a n g e - d r a g , d i e v e r w o r v e n i s a a n h e t e i n d e v a n e e n l e e r t i j d . A l l e a c t i v i t e i t e n v a n o p l e i d e r e n c u r s i s t z i j n g e r i c h t o p e n o n t - l e n e n h u n z i n a a n h e t b e r e i k e n v a n b e p a a l d e l e e r r e s u l t a t e n . Het g a a t om l e e r r e s u l t a t e n , d i e b l i j v e n d b e s c h i k b a a r z i j n e n d i e o o k g e b r u i k t k u n n e n w a r d e n i n s i t u a t i e s , w a a r i n g e h a n - d e l d m o e t w o r d e n . Hoe k o m t e e n l e e r r e s u l t a a t t o t s t a n d ? In d e e e r s t e p l a a t s m o e t d e c u r s i s t e e n ( g e r i c h t e ) a c t i v i - t e i t u i t o e f e n e n , b . v . l e z e n , l u i s t e r e n , d e n k e n , p r o b e r e n , o e f e n e n , d i s c u s s i ë r e n , e n z . D i t v a t t e n w e samen a l s : l e e r - a c t i v i t e i t e n ( l e e r g e d r a g ) . D a a r a a n z i j n t w e e k a n t e n t e o n - d e r s c h e i d e n : e e n a c t i e v e e n e e n p a s s i e v e . D e a c t i e v e k a n t b e s t a a t d a a r i n , d a t e e n l e e r l i n g ( e e n r e e k s v a n ) h a n d e l i n g e n v e r r i c h t , d i e o p e e n d o e l z i j n g e r i c h t . D i t i s i n t e n t i o n e e l ( d . w . z . b e w u s t o p z e t t e l i j k , g e r i c h t ) l e r e n o f w e r k e n ( m e t een l e e r d o e l n i e t e e n p r o d u k t i e d o e l ) . A c t i v i t e i t e n z o a l s l e z e n , d e n k e n , a u t o r i j d e n - e i g e n l i j k e l k e a c t i v i t e i t - d o e n w i j i n h e t l e v e n z o n d e r b e d o e l i n g i e t s t e l e r e n , m a a r m e t e e n a n d e r d o e l . N i e t t e m i n l e r e n we d a a r b i j ( o n g e m e r k t ) o o k i e t s , t e n m i n s t e z o l a n g h e t geen v o l l e d i g e r o u t i n e h a n d e l i n g g e w o r d e n i s . H e t l e e r - r e s u l t a a t i s d a n e e n n e v e n e f f e c t , d a t n i e t n a g e s t r e e f d w o r d t . I s o n s d o e l , d a t w i j m e t e e n b e p a a l d e a c t i v i t e i t w i l l e n b e r e i k e n , e e n l e e r d o e l , d a n i s e r s p r a k e v a n e e n l e e r a c t i v i t e i t . Voor e e n l e e r r e s u l t a a t i s h e t e c h t e r n i e t a l l e e n n o d i g , d a t we i e t s d o e n , m a a r t e g e l i j k e r t i j d : w a a r n e m e n , o n s o p e n s t e l - l e n e n d a a r d o o r i e t s o p n e m e n . D i t i s e e n p a s s i e v e k a n t v a n de l e e r a c t i v i t e i t , w e k u n n e n o o k z e g g e n : d e l e e r e r v a r i n g . Nu i s h e t z o , d a t l e e r r e s u l t a t e n n i e t o n m i d d e l l i j k a a n w e z i g z i j n , w a n n e e r w e e e n l e e r a c t i v i t e i t v e r r i c h t e n . E r g a a t e e n k o r t e o f l a n g e r e t i j d o v e r h e e n , s o m s m e t v e l e m a l e n h e r h a a l - de l e e r a c t i v i t e i t e n , t o t d a t e e n r e s u l t a a t i n d e v o r m v a n kunnen e n b e h e e r s i n g i s b e r e i k t . Wa t i n o n s t u s s e n l e e r a c - t i v i t e i t e n l e e r r e s u l t a a t p l a a t s v i n d t , noemen w e h e t l e e r - p r o c e s , e e n p r o c e s v a n i n t e r n e v e r a n d e r i n g , d a t g e d e e l t e l i j k onbewust v e r l o o p t . Het b o v e n s t a a n d e k a n n u w a r d e n s a m e n g e v a t i n e e n s c h e m a , d a t h e t v e r l o o p v a n h e t l e r e n w e e r g e e f t : l e e r a c t i v i t e i t e n o f : opnemen i werken 1 2 . O p l e i d e n leerproces leerproces 2. l e e r r e s u l t a a t l e e r r e s u l t a a t Wat d o e t n u d e o p l e i d e r , w a n n e e r h i j c u r s i s t e n e r t o e w i l brengen i e t s t e l e r e n . I n d e e e r s t e p l a a t s m o e t h i j w e t e n , wat e r m e t d e o p l e i d i n g b e r e i k t m o e t w o r d e n . We l k e l e e r r e - s u l t a t e n w o r d e n n a g e s t r e e f d . D u s h e t v i n d e n e n v a s t s t e l l e n van o p l e i d i n g s d o e l e n . V o o r z o v e r d e l e r e n d e z i c h m e t d e z e d o e l e n i n d e n t i fi c e e r t o f z e z i c h z e l f s t e l t , s p r e k e n w e van l e e r d o e l e n . Ve r v o l g e n s m o e t h i j z i c h a f v r a g e n l a n g s w e l k e w e g d e z e d o e - l e n b e r e i k t k u n n e n w o r d e n , w e l k e a c t i v i t e i t e n ondernomen moeten w o r d e n , w e l k e l e e r s t o f d a a r t o e g e s c h i k t i s , w e l k e t i j d d a a r t o e n o d i g e n b e s c h i k b a a r i s , e n z . D i t k a n w o r d e n samengevat a l s : o n t w e r p e n v a n e e n o p l e i d i n g s p l a n ( p r o g r a m - m e r e n ) . Ten s l o t t e m o e t h i j t e g e n o v e r e e n c o n c r e t e g r o e p d e e l n e - mers e e n r e e k s a c t i v i t e i t e n o n t p l o o i e n , w a a r i n d e o v e r d r a c h t p l a a t s k a n v i n d e n v a n h e t g e e n i n h e t o p l e i d i n g s p l a n i s v o o r - b e r e i d . W i j v a t t e n d i t samen a l s o p l e i d i n g s a c t i v i t e i t e n ( l e s g e v e n ) . D a a r a a n z i j n w e e r t w e e a s p e c t e n t e o n d e r s c h e i - den, n . l . : h i j m o e t b e p a a l d e i n h o u d e n ( l e e r s t o f ) a a n b i e d e n , a n d e r z i j d s m o e t h i j d e d a a r b i j p a s s e n d e l e e r a c t i v i t e i t e n v a n de c u r s i s t e n l e i d e n ( o r g a n i s e r e n ) , b . v . a a n h e t d e n k e n z e t - t e n , e e n e x p e r i m e n t l a t e n d o e n , e e n r o l l e n s p e l s p e l e n , e n z . Deze g a n g v a n z a k e n k a n w e e r i n e e n s c h e m a w o r d e n w e e r g e g e - v e n : opleidingsdoel o f : 3. D e l e e r s i t u a t i e o p l e i d i n g s p l a n 1 » ildeopsgn-3?o p l e i d i n g s p l a n o p l e i d i n g s a c t i v i t e i t aanbieden leiden 3. Brengen w i j h e t p r o c e s v a n h e t o p l e i d e n e n v a n h e t l e r e n i n één l i j n , d a n o n t s t a a t h e t v o l g e n d e b e e l d : o p l e i - dingsdoel o p l e i - - - > d i n g s Plan l e e r s i t u a t i e l aanbieden leiden opnemen werken 1 1 l e e r - ! > p r o c e s - . l e e r r e - s u l t a a t D i t i s e e n ” m o d e l v a n l e r e n e n o p l e i d e n “ , waarmee v e l e p r o - blemen d i e m e t h e t v e r z o r g e n v a n c u r s u s s e n s a m e n h a n g e n , b e - l i c h t k u n n e n w o r d e n . We l a t e n h i e r a l l e a s p e c t e n w e g , d i e samenhangen m e t h e t t o t s t a n d komen v a n o p l e i d i n g s d o e l e n e n o p l e i d i n g s p l a n n e n . Om d e a a n d a c h t t e r i c h t e n o p d e ” l e e r s i - t u a t i e “ . O p l e i d e r e n d e e l n e m e r s o n t m o e t e n e l k a a r i n d e l e e r - s i t u a t i e , w a a r i n o p l e i d i n g s a c t i v i t e i t e n e n l e e r a c t i v i t e i t e n p l a a t s v i n d e n . E i g e n l i j k d u s e e n ” o p l e i d i n g s - l e e r s i t u a t i e “ . K o r t h e i d s h a l v e s p r e k e n w e v a n l e e r s i t u a t i e . 4. Wat g e b e u r t e r n u e i g e n l i j k i n d e l e e r s i t u a t i e t u s s e n o p l e i - der e n l e r e n d e ? De weg v a n o p l e i d i n g s d o e l n a a r l e e r r e s u l t a a t i s h i e r a l s h e t ware o n d e r b r o k e n , e r i s i n p r i n c i p e e e n k l o o f t u s s e n d e o p - l e i d e r e n d e l e r e n d e n . D e z e k l o o f m o e t o v e r b r u g d w o r d e n , w i l d i t s a m e n z i j n i n d e l e e r s i t u a t i e v r u c h t b a a r w o r d e n . Men k a n z i c h v o o r s t e l l e n , d a t o p l e i d e r s e e n h e l d e r d o e l g e s t e l d e n e e n u i t s t e k e n d p r o g r a m m a o p g e s t e l d h e b b e n , maar d a t z i j i n d e l e e r s i t u a t i e t e g e n o v e r e e n g r o e p komen t e s t a a n , d i e n i e t g e w i l d i s d a t d o e l o f d a t programma t e a c c e p t e r e n o f d i e n i e t c a p a b e l i s h e t g e b o d e n e o p t e n e - men. I n d a t g e v a l t r e e d t e r e e n ” s t u w i n g “ i n d e s t r o o m op, h e t l e e r e f f e c t i s g e r i n g e n z o w e l o p l e i d e r s a l s c u r - s i s t e n z i j n o n t e v r e d e n . Wat e r i n d e l e e r s i t u a t i e t u s s e n o p l e i d e r e n d e e l n e m e r ( s ) g e b e u r t , v a t t e n w e samen m e t h e t b e g r i p : i n t e r a c t i e . Daaraan o n d e r s c h e i d e n w e d r i e a s p e c t e n : • c o m m u n i c a t i e ; • s a m e n w e r k i n g ; • r e l a t i e . Communicatie Om d e z e k l o o f t e o v e r b r u g g g e n i s h e t i n d e e e r s t e p l a a t s n o - d i g , d a t h e t g e e n a a n g e b o d e n w o r d t , d o o r d e a n d e r ( m e e s t a l d e l e r e n d e ) opgenomen w o r d t . Naarmate d i t g e b e u r t , d . w . z . d e a a n g e b o d e n i n h o u d z o d a n i g o v e r k o m t , d a t d e l e r e n d e i n z i j n b e w u s t z i j n d e z e l f d e i n h o u d h e e f t a l s d e o p l e i d e r ( b e d o e l t ) , i s e r s p r a k e v a n c o m m u n i c a - t i e . H i e r k u n n e n z i c h a l l e p r o b l e m e n v o o r d o e n , d i e b e k e n d z i j n u i t d e c o m m u n i c a t i e l e e r . A l s a l g e m e e n c r i t e r i u m v o o r d e a a n b i e d i n g g e l d t : z o d a n i g aanbieden d a t d e i n h o u d o o k w e r k e l i j k opgenomen k a n w o r d e n , dus ” v e r t e e r b a a r “ i s v o o r d e a a n w e z i g e d e e l n e m e r s o p e e n g e - geven m o m e n t , o f d a t d e z e i n e e n b e p a a l d e p e r i o d e v e r w e r k t kan w o r d e n . Samenwerking Wanneer d e o p l e i d e r l e s g e e f t t e r w i j l d e l e r e n d e n m e t i e t s anders b e z i g z i j n , v i n d t g e e n i n t e r a c t i e e n d u s o o k g e e n o v e r d r a c h t p l a a t s . O o k d e a c t i v i t e i t e n v a n o p l e i d e r s e n c u r - s i s t e n m o e t e n o p e l k a a r a f g e s t e m d z i j n , e l k a a r s c o m p l e m e n t vormen ( b . v . w a n n e e r d e e e n s p r e e k t , m o e t d e a n d e r l u i s t e - r e n ) . D e l e r e n d e v o l g t d e a a n b i e d i n g e n d e o p l e i d e r ( b e g e - ) l e i d t d e l e e r a c t i v i t e i t e n v a n d e d e e l n e m e r . S a m e n w e r k i n g v e r b i n d t d u s h e t ” w e r k e n “ e n h e t ” l e i d e n “ i n o n s l e e r m o d e l . 5. Naarmate o p l e i d e r s e n d e e l n e m e r s g e d u r e n d e e e n l e s e e n ” g e - m e e n s c h a p p e l i j k e w e g “ g a a n , d e s t e m e e r z a l d e ” k l o o f “ o v e r - brugd w o r d e n . D i t v e r o n d e r s t e l t d a t b e i d e n h e t z e l f d e d o e l v o o r o g e n h e b b e n e n n a s t r e v e n , a l t h a n s d a t d e z e d o e l e n t i j - dens d e g e m e e n s c h a p p e l i j k e a c t i v i t e i t s t e e d s m e e r g e l i j k g e - r i c h t w o r d e n . D i t k l i n k t m i s s c h i e n v a n z e l f s p r e k e n d - m a a r d e v e r w e z e n - l i j k i n g d a a r v a n i n d e p r a k t i j k v e r g t e e n g r o t e m a t e v a n d i d a c t i s c h i n z i c h t e n s o c i a l e v a a r d i g h e i d . Ve e l a l g a a t d e l e r a a r z i j n w e g , g e v o l g d d o o r e e n s c h a r e d i e g e e n i d e e h e e f t w a a r h e t e i g e n l i j k h e e n g a a t . A l l e n g s b l i j v e n sommigen s t e e d s v e r d e r a c h t e r , a n d e r e n d w a l e n a f en g a a n e i g e n w e g e n , t o t d a t d e l e r a a r v r i j w e l a l l e e n z i j n l e s d o e l b e r e i k t , e e n v e r s t r o o i d e k u d d e a c h t e r l a t e n d . A l s h o o f d c r i t e r i u m v o o r h e t l e i d e n v a n l e e r a c t i v i t e i t e n g e l d t , d a t d e d e e l n e m e r d a a r t o e g e m o t i v e e r d i s . M o t i v a t i e i s meer d a n d e ” w e n s “ i e t s t e w e t e n o f t e k u n n e n . E r i s p a s s p r a k e v a n m o t i v a t i e a l s w e e r d o o r ” i n b e w e g i n g k o m e n “ om i e t s t e o n d e r n e m e n , e e n a c t i v i t e i t t e o n t p l o o i e n ( l e e r w i l ) . E l k e l e e r a c t i v i t e i t o n t m o e t w e e r s t a n d e n , d i e o v e r w o n n e n m o e - t e n w a r d e n , o m d a t t e w i l l e n m o e t men g e m o t i v e e r d z i j n , d . w. z . e r m o e t e n m o t i e v e n ( d r i j f v e r e n , b e w e e g r e d e n e n ) a a n w e - z i g z i j n , z o a l s b e l a n g s t e l l i n g e n u i t d a g i n g o f i n z i c h t i n d e waarde, d e n o o d z a a k , h e t b e l a n g v a n d e l e e r r s u l t a t e n v o o r een o f a n d e r d o e l . Relatie Het d e r d e a s p e c t t e n s l o t t e v a n d e i n t e r a c t i e i n d e l e e r s i - t u a t i e , i s d e r e l a t i e t u s s e n o p l e i d e r e n d e e l n e m e r. E r i s een z e k e r e m a t e v a n p e r s o o n l i j k c o n t a c t n o d i g om c o m m u n i c a - t i e e n s a m e n w e r k i n g m o g e l i j k t e m a k e n . I s d i t i n t e n s i e f , d a n s p r e k e n w e v a n o n t m o e t i n g . Daardoor o n t s t a a t e e n r e l a t i e t u s s e n p e r s o n e n o f g r o e p e n . Voorwaarde v o o r e e n d e r g e l i j k e r e l a t i e i s , d a t b e i d e e l k a a r i n v o l d o e n d e m a t e a c c e p t e r e n e n b e r e i d z i j n t e b e n a d e r e n , zowel a l s p e r s o o n a l s i n h u n r o l e n r o l o p v a t t i n g . Het k a n z i j n , d a t d e e l n e m e r s a a n e e n c u r s u s b e p a a l d e o p - l e i d e r s n i e t i n d i e r o l a c c e p t e r e n , b . v . o m d a t z i j v i n - den, d a t e r t e v e e l o f t e w e i n i g a a n g e b o d e n w o r d t o f d e vorm v a n l e i d i n g a l s i n a d e q u a a t b e l e e f d w o r d t . Omgekeerd kan d e o p l e i d e r b e p a a l d e c u r s i s t e n a l s o n g e s c h i k t v o o r deze c u r s u s b e o o r d e l e n . O o k a l s d a t n i e t u i t g e s p r o k e n w o r d t , h e e f t h e t r e e d s e e n n e g a t i e v e i n v l o e d o p d e r e l a - t i e e n d a a r m e e o o k o p d e l e e r a c t i v i t e i t e n . Vo l w a s s e n d e e l n e m e r s , d i e n a a r e e n c u r s u s ” g e s t u u r d “ z i j n , w i l l e n z i c h s o m s h e l e m a a l n i e t i n d e r o l v a n d e c u r s i s t b e g e - ven. H e t z i j n d a n v e e l a l n e g a t i e f gestemde e n z e e r c r i - t i s c h e d e e l n e m e r s . Om r e l a t i e s o p t e b o u w e n , d i e h e t l e r e n b e v o r d e r e n , i s een g r o e p s p r o c e s ( g r o e p s v o r m i n g ) n o d i g . De a a r d v a n d e r e l a t i e s o n d e r l i n g e n m e t d e o p l e i d e r s k a n z e e r v e r s c h i l l e n d z i j n . E r i s n i e t é é n o p t i m a l e v o r m , m a a r e r z i j n e r v e l e , a f h a n k e l i j k v a n d e s a m e n s t e l l i n g v a n d e g r o e p , d e l e e f t i j d d e r d e e l n e m e r s e . d . Samenvattend b e e l d v a n d e i n t e r a c t i e Het g e b e u r e n i n d e l e e r s i t u a t i e k u n n e n w e a l s v o l g t s c h e m a - t i s c h w e e r g e v e n : opleid r aanbieden l e i d e r 4—communicatie - - > ontmoeting, r e l a t i e samenwerking L e e r s i t u a t i e opnemen 6. deelnemer Door i n t e r a c t i e ( c o m m u n i c a t i e , r e l a t i e e n c o ö p e r a t i e ) m o e t dus d e ” k l o o f “ t u s s e n o p l e i d e r e n d e e l n e m e r i n d e l e e r s i t u - a t i e o v e r b r u g d w o r d e n . D e a c t i v i t e i t e n v a n l e s g e v e r e n l e e r - l i n g s l u i t e n o p e l k a a r a a n , w a n n e e r z i j m e t d e z e l f d e i n h o u - den b e z i g z i j n ( c o m m u n i c a t i e ) e n w a n n e e r z i j e e n s a m e n w e r - kende g r o e p z i j n . Naarmate o p l e i d e r s e n d e e l n e m e r s e l k a a r n i e t ” b e r e i k e n “ ( i n - d i v i d u e e l o f a l s g r o e p ) v e r t o n e n h u n a c t i v i t e i t e n w e i n i g verband e n w o r d t h e t o v e r d r a c h t s e f f e c t g e r i n g e r . De d i d a c t i s c h e g r o n d b e g r i p p e n i n d i t s c h e m a v a t t e n w e h i e r nog e e n s s a m e n . L e e r s i t u a t i e De s i t u a t i e , w a a r i n o p l e i d e r e n d e e l n e m e r e l k a a r o n t m o e t e n en w a a r i n d e o p l e i d i n g s - e n l e e r a c t i v i t e i t e n p l a a t s v i n d e n . 7. Communicatie ( i n d e l e e r s i t u a t i e ) De m a t e , w a a r i n d a t g e n e w a t a a n g e b o d e n w o r d t d o o r d e a n d e r opgenomen w o r d t . Samenwerking ( v a n o p l e i d e r e n l e e r g r o e p ) De m a t e w a a r i n o p l e i d e r e n d e e l n e m e r s g e m e e n s c h a p p e l i j k o n - derweg z i j n om h e t z e l f d e d o e l t e b e r e i k e n . R e l a t i e ( t u s s e n o p l e i d e r e n d e e l n e m e r s ) De m a t e v a n c o n t a c t o f o n t m o e t i n g d i e m . n . b e r u s t o p h e t w e d e r z i j d s a c c e p t e r e n v a n d e p e r s o o n e n d e r o l v a n d e p a r t - n e r. L e e r a c t i v i t e i t De i n n e r l i j k e o f u i t e r l i j k e a c t i v i t e i t v a n d e l e r e n d e g e - r i c h t o p e e n b e p a a l d e s t o f , p r o b l e e m o f o p g a v e , m e t h e t d o e l i e t s t e l e r e n . Werken Het a c t i e f g e r i c h t z i j n e n z i c h b e z i g h o u d e n m e t e e n b e p a a l d o n d e r w e r p , p r o b l e e m , t e l e r e n h a n d e l i n g e n z . Opnemen Het z i c h o p e n s t e l l e n v o o r e n b e w u s t v e r b i n d e n m e t e e n n i e u w e i n h o u d ( l e e r e r v a r i n g ) . O p l e i d i n g s a c t i v i t e i t De a c t i v i t e i t e n v a n d e o p l e i d e r i n d e o n t m o e t i n g m e t e e n c o n c r e t e g r o e p v a n d e e l n e m e r s . Te o n d e r s c h e i d e n i n : L e i d i n g g e v e n Het o r g a n i s e r e n e n l e i d e n v a n d e l e e r a c t i v i t e i t e n ( h e t w e r k ) en h e t a c t i v e r e n v a n d e d e e l n e m e r s . Aanbieden Het b r e n g e n o f b e s c h i k b a a r s t e l l e n v a n l e e r s t o f , d i e b e s t e m d i s om d o o r d e l e r e n d e n t e w o r d e n opgenomen o f d i e a l s m a t e - r i a a l d i e n t , w a a r m e e d e z e e e n z i n v o l l e l e e r a c t i v i t e i t k u n n e n o n t w i k k e l e n ( l e e r m i d d e l ) . COPYRIGHT N R I