npi_-_structurele_vernieuwing_als_permanente_activiteit.pdf

INSTITUUT VOOR ORGANISATIE ONTWIKKELING Valckenboschlaan 8 ,Zeist Telefoon (03404) 2 00 44 STRUCTURELE VERNIEUWING ALS PERMANENTE ACTIVITEIT Prof. D r. B . C . J . Lievegoed 3104.774 JS/BA Het s o c i a l e l e v e n van de mens s p e e l t z i c h a f binnen bepaalde samenhangen, d i e we i n d i t a r t i k e l systemen z u l l e n noemen. Het g e z i n , d e gemeente, d e o r g a n i s a t i e waarin gewerkt w o r d t , het l a n d waarin men l e e f t , d e E.E.G.; h e t z i j n evenzovele sociale systemen waarbinnen mensen op een bepaalde w i j z e e l - kaar verkeren en van e l k a a r a f h a n k e l i j k z i j n . Voor d i t a r t i k e l w i l l e n w i j ons beperken t o t b e d r i j v e n en eerst nagaan v a n u i t welke gezichtshoeken een b e d r i j f beschreven kan worden. H i e r v o o r i s h e t ' n o d i g e e r s t nog i e t s v e r d e r i n t e gaan op h e t systeembegrip. H e t b e g r i p systeem i s een naam v o o r “samenhang”. Een systeem i s een denkpatroon door mensen gemaakt met h e t d o e l om bepaalde afhankelijkheden (samenhangen) van v o o r de beschouwer r e l e v a n t e f a c t o r e n t e kunnen bestuderen. Ook a l kennen w i j v o o r eigen g e b r u i k g r e n - zen t o e aan een systeem, s t e e d s b l i j f t h e t onderdeel van een groter systeem en d a t weer van een g r o t e r, e n z . Omgekeerd draagt e l k systeem weer sub-systemen i n z i c h . Bekijken we een bepaald b e d r i j f o f een bepaalde o r g a n i s a t i e als een systeem, dan hebben we t e maken met een a b s t r a c t i e . Het i s goed steeds i n h e t achterhoofd t e houden, d a t ons s y s - teem s t a a t i n een g r o t e r economisch v e l d , w a a r i n markten v e r - anderen en a l l e r l e i dingen gebeuren, d i e op h e t eigen systeem van i n v l o e d z i j n ; d a t h e t systeem s t a a t i n een wereld met snelle wetenschappelijk-technologische ontwikkelingen, d i e van een bepaald systeem p l o t s e l i n g de existentiebodem kunnen wegnemen; d a t h e t systeem s t a a t i n een g r o t e r e maatschappel i j k e o n t w i k k e l i n g , w a a r i n mentaliteitaveranderingen t o t i n het gedrag van mensen binnen h e t systeem doorwerken. Met deze opsomming z i j n twee b e l a n g r i j k e v e r s c h i j n s e l e n aangeraakt: 1. Een b e d r i j f kan men v o o r h e t gemak bezien a l s een gesloten systeem, o p z i c h z e l f staande, met een eigen l e v e n . Bezien we h e t z o , dan tonen we de bezoeker ons o r g a n i s a t i e - schema a l s s k e l e t van ons systeem en w i j tonen hem onze procedures, reglementen en regelingen waarmee w i j d e g e l d - en goederenstroom i n de onderneming reguleren. Ware de omgeving van h e t systeem o n v e r a n d e r l i j k , dan zou met deze vastgelegde afhankelijkheden ons b e d r i j f a l s een klokwerk kunnen draaien. Maar de omgeving i s n i e t onverand e r l i j k , i n t e g e n d e e l , b e v i n d t z i c h i n een s n e l l e veranderingsstrcom. Smaken v e r a n d e r e n e n p r o d u c t e n w o r d e n o n v e r - koopbaar, productiemethoden verouderen, i n f o r m a t i e v e r w e r - 11 Arking moet s n e l l e r, mensen veranderen en w i l l e n “medewerken” en “medepraten”. Nu 2 „ Men k a n n u t w e e houdingen aannemen: a. Deze “ s t o r i n g e n ” v a n b u i t e n a f z o u U n e r n i e t moeten z i j n , ze moeten a l t h a n s z o v e e l m o g e l i j k b u i t e n m i j n f r a a i f u n c - t i o n e r e n d systeem gehouden worden. Ondernemers d i e z o denken, s p r e k e n : “ I k heb d e b o o t n o g a f kunnen houden” - “ h e t z a l m i j n t i j d n o g w e l d u r e n ” . M a a r h e t d u u r t “ m i j n t i j d ” n i e t meer t e g e n w o o r d i g , d e e x t e r n e o n t w i k k e l i n g e n z i j n i n e e n s t r o o m v e r s n e l l i n g gekomen. b . Deze “ o n t w i k k e l i n g e n ” z i j n geen s t o r i n g e n , m a a r o n d e r d e e l van m i j n s y s t e e m . I k z i e m i j n b e d r i j f n i e t a l s g e s l o t e n systeem, m a a r a l s e e n open systeem i n e e n veranderende w e r e l d ; d i e v e r a n d e r i n g i s e e n o n d e r d e e l v a n h e t s y s t e e m , één v a n d e “ v a r i a b e l e n ” . D a n z i e i k m i j n systeem a l s e e n dynamisch open systeem i n e e n veranderende omgeving. N u heb i k p a s e e n model gebouwd, d a t e n i g e r m a t e 'met d e w e r - k e l i j k h e i d overeenkomt. H e t b e g r i p o p e n systeem i m p l i - c e e r t , d a t h e t systeem e e n d o o r s t r o m i n g h e e f t , e e n i n p u t en e e n o u t p u t , m a a r d a t h e t ondanks d e z e d o o r s t r o m i n g a l s systeem b l i j f t b e s t a a n . L a t e n we e e n e e n v o u d i g v o o r - beeld nemen: e e n s c h o o l . D o o r d e s c h o o l s t r o m e n l e e r l i n g e n . Z i j komen e n v e r l a t e n d e s c h o o l w e e r, l e r a r e n komen e n gaan, d i r e c t e u r e n w i s s e l e n , “ m a a r ” z o a l s o n l a n g s e e n d i - r e c t e u r v a n e e n m i d d e l b a r e s c h o o l b i j h e t v i j f t i g j a r i g bestaan v a n d e s c h o o l m e t t r o t s z e i : “ d e s c h o o l i s d a a r - b i j d e z e l f d e g e b l e v e n ” . B l i j k b a a r z a g d e d i r e c t e u r d e school a l s e e n s t a t i s c h open systeem e n d a t i n e e n s n e l veranderende m a a t s c h a p p i j ! Wie z i j n o r g a n i s a t i e a l s e e n dynamisch open systeem w i l z i e n , z a l d u s d e f a c t o r i n t e r n e v e r n i e u w i n g o f “ i n n o v a - t i e ” i n z i j n systeem moeten b e t r e k k e n . I n t e r n e v e r n i e u - wing w o r d t i n e e n d e r g e l i j k systeem é é n v a n d e b e l a n g - r i j k s t e t a k e n v a n d e l e i d i n g . 2. U i t d e i n d e aanvang genoemde opsomming k a n n o g i e t s a n d e r s geconcludeerd worden; men k a n h e t b e d r i j f z i e n a l s - e e n economisch systeem; - e e n t e c h n o l o g i s c h s y s t e e m ; - e e n s o c i a a l s y s t e e m . Het b e d r i j f i s a l l e d r i e t e g e l i j k e n d o o r e l k a a r e n v a n e l - kaar a f h a n k e l i j k . E l k b e d r i j f i s e e n s begonnen a l s e e n s o c i a a l systeem met een economische d o e l s t e l l i n g . De p i o n i e r - o p r i c h t e r - o n d e r n e m e r “ z a g ” e r g e n s e e n economisch haalbare d o e l s t e l l i n g e n s c h i e p e e n a a n v a n k e l i j k e e n v o u d i g s o c i a a l systeem v a n e n k e l e medewerkers, om d a t d o e l t e v e r - w e r k e l i j k e n . B i j h e t s u c c e s v a n d i t s t r e v e n t r a d g r o e i o p en daarmee e e n g r o t e r e n g e c o m p l i c e e r d e r worden v a n h e t g e - hele s y s t e e m . N a a s t h e t s o c i a l e systeem v a n een g r o e p samenwerkende mensen, o n t s t o n d w e l d r a e e n t e c h n o l o g i s c h systeem k a n h a n d e l i Te n s l o t t e maakte d e a a n v a n k e l i j k n o g s i m p e l e boekhouding N - d u i d e l i j k , d a t e r o o k e e n economisch systeem o n t s t a a n was met waardetoevoeging, m e t b e z i t e n s c h u l d e n . Op e e n b e p a a l d moment w o r d t h e t n o d i g i n d i t g r o e i e n d e b e - d r i j f d e z a a k s y s t e m a t i s c h t e o v e r z i e n . Dan t r e d e n d e s p e - c i a l i s t e n o p d e v o o r g r o n d e n gaan e l k b i n n e n h u n k e n n i s - gebied e e n sub-systeem s a m e n s t e l l e n . D e economen bouwen een p r a c h t i g economisch systeem e n zeggen, d a t h e t b e d r i j f e e n systeem v a n economische a c t i v i t e i t e n i s . D e i n g e n i e u r s lachen d a a r w a t om, v o o r h e n i s h e t b e d r i j f e e n systeem v a n r a t i o n e l e h a n d e l i n g e n met b e h u l p v a n s p e c i a a l v o o r h e t d o e l geconstrueerde h u l p m i d d e l e n . I s d i t t e c h n i s c h e systeem goed, dan i s h e t b e d r i j f o o k economisch g o e d . Te n s l o t t e komt d e p e r s o n e e l s c h e f s c h u c h t e r v e r t e l l e n d a t e r t o c h o o k n o g o p - g e l e i d e mensen moeten z i j n e n d a t d i e g e m o t i v e e r d moeten z i j n om h e t n o o d z a k e l i j k e w e r k t e w i l l e n d o e n . M a a r h i j wordt a l gauw n a a r z i j n p e r s o n e e l s a f d e l i n g t e r u g g e s t u u r d . H i j h e e f t e r gewoon v o o r t e z o r g e n , d a t d e mensen e r z i j n ! De o o r s p r o n k e l i j k e ondernemer i s d a n r e e d s l a n g vervangen door e e n t o p v a n s p e c i a l i s t e n d i e e l k o p h u n g e b i e d d e meest deskundigen v a n h e t b e d r i j f z i j n . En s p e c i a a l b i j b e d r i j v e n met e e n s t e r k e a d m i n i s t r a t i e v e i n s l a g i n d e “ p r o d u c t i e - l i j n ” w o r d t d a n d e v e r z o r g i n g v a n h e t e i g e n systeem a l s g e h e e l , a a n h e t tweede 6 c h e l o n o v e r - g e l a t e n , d a t d a n d o o r g e b r e k a a n S t e u n d o o r d e t o p g e f r u s - t r e e r d w o r d t . I n d a t g e v a l s p r e e k t men v a n e e n g e b r e k a a n i n t e r n management i n d e t o p . W i j hebben gesproken o v e r d e i n t e r n e v e r n i e u w i n g b i n n e n h e t eigen systeem a l s e e n v a n d e b e l a n g r i j k s t e voorwaarden v o o r c o n t i n u I t e i t v a n e e n open dynamisch systeem. U i t w e l k e b r o n k a n v e r n i e u w i n g komen? A l l e e n u i t h e t s o c i a l e systeem i s v e r n i e u w i n g m o g e l i j k . H e t b e d r i j f k a n men ( n a a s t a n d e r e d e fi n i t i e s ) b e s c h r i j v e n a l s een samenwerkende g r o e p mensen g e r i c h t o p e e n gemeenschappel i j k d o e l . Zodra h e t g e m e e n s c h a p p e l i j k d o e l w e g v a l t o f v e r v a a g t , z o d r a de samenwerking g a a t rammelen i s h e t g e h e l e systeem i n g e v a a r. Vernieuwing k a n a l l e e n i n mensen o n t s t a a n e n d o o r mensen u i t - gevoerd worden. Mondige mensen w i l l e n d e e l hebben a a n d e v e r n i e u w i n g e n i n h e t systeem, w a a r v a n z i j d e e l u i t m a k e n . Weerstand t e g e n v e r a n d e - r i n g , i s e e n symptoom d a t mensen onvoldoende a c t i e f b e t r o k k e n z i j n b i j d e v e r n i e u w i n g . I n t e r n e v e r g e u w i n g k a n n i e t e r g e n s i n e e n s p e c i a l i s t e n c e l u i t g e d a c h t worden e n d a n “ i n g e v o e r d ” w o r d e n . I n v o e r e n z o n d e r meer k a n men i e t s b i n n e n h e t t e c h n o l o g i s c h systeem e n d a n n o g met mate,' want i n h e t technologische systeem z i j n a l t i j d weer 3. 4e mensen i n g e s c h a k e l d , omdat z e d a t t e c h n o l o g i s c h e systeem o p k r i t i e k e p u n t e n moeten b i j s t u r e n . De v e r a n d e r i n g , gebonden a a n v e r n i e u w i n g , m o e t goed v o o r b e r e i d worden; n i e t a l l e e n t e c h n i s c h , m a a r o o k o n d e r d e b e t r o k k e n mensen. I s h i e r a a n v o l d a a n , d a n s p r e k e n we o v e r “ p l a n n e d c h a n g e ” , geplande o n t w i k k e l i n g i n h e t s o c i a l e s y s t e e m . Vo o r deze o n t w i k - k e l i n g i s i n t e r n e “ o n t w i k k e l i n g s h u l p ” n o d i g . O n t w i k k e l i n g s h u l p ( i n n o v a t i e h u l p ) h e e f t t w e e a s p e c t e n : a. h e t o n t w i k k e l e n v a n systemen met e e n h o g e r e g r a a d v a n comp l e x i t e i t ; b. h e t o n t w i k k e l e n v a n d e mensen, d i e d e n i e u w e systemen mede moeten gaan b e s t u r e n ; d i t o n t w i k k e l e n v a n mensen komt n e e r op e e n s t u k o p l e i d i n g e n m o t i v e r i n g . Elke v e r n i e u w i n g r o e p t o p l e i d i n g s v r a g e n o p ( k u n n e n d e mensen wel f u n c t i o n e r e n i n d e nieuwe s i t u a t i e ? ) , m a a r omgekeerd maakt e l k e o p l e i d i n g - om w e l k e r e d e n d a n o o k begonnen - v e r a n d e r i n g e n i n d e o r g a n i s a t i e n o o d z a k e l i j k , w a n t e e n b e t e r o p g e l e i d e man moet o o k h o o g w a a r d i g e r w e r k k r i j g e n a l ware h e t maar u i t h e t oogpunt v a n d e economische e f fi c i e n c y . B i j v e r n i e u w i n g i s v a a k h u l p n o d i g v a n b u i t e n a f , o f u i t e e n bepaalde a f d e l i n g b i n n e n h e t s y s t e e m . D e “ o n t w i k k e l i n g s h u l p ” m o e t b e i d e z i j d e n v a n h e t probleem kunnen aanpakken, mens b n o r g a n i s a t i e . Om d e o r g a n i s a t i e t e kunnen v e r n i e u w e n moet d e o n t w i k k e l i n g s - h e l p e r e e n c o n c e p t i e hebben o v e r o r g a n i s a t i e s i n o n t w i k k e l i n g ; om d e mensen t e kunnen o p l e i d e n moet h i j e e n c o n c e p t i e hebben over mensen i n o n t w i k k e l i n g . O r g a n i s a t i e s i n o n t w i k k e l i n g v e r t o n e n e e n a a n t a l t y p i s c h e s t a - d i a o f n i v e a u t s v a n o r g a n i s a t i e . D e o n t w i k k e l i n g s h e l p e r z a l pas dbm w e r k e l i j k h e l p e n , a l s h i j e e n systeem n a a r e e n v o l g e n d n i v e a u v a n o r g a n i s a t i e v o e r t , a l w e e t h i j d a t h i j d a a r n a n o g een a a n t a l v e r d e r e n i v e a u t s z a l moeten v e r w e r k e l i j k e n . D e o r - g a n i s a t i e v o r m i s a f h a n k e l i j k v a n d e h i s t o r i e v a n h e t e i g e n systeem, v a n d e g r a a d v a n d i f f e r e n t i a t i e , v a n d e mensen d i e e r i n w e r k e n , v a n d e d o e l s t e l l i n g e n v o o r d e komende j a r e n e n van d e c u l t u u r w a a r i n h e t b e d r i j f o p e r e e r t . F a n a t i c i d i e e e n “ o v e r a l l p h i l o s o p h y ” o v e r o r g a n i s a t i e s hebben z u l l e n g e n e i g d z i j n s t a p p e n i n d e o n t w i k k e l i n g o v e r t e s l a a n , waardoor h e t s o c i a l e systeem n i e t m e e g r o e i t m e t h e t t e c h n o l o - gische e n h e t economische. D i t w r e e k t z i c h d a n l a t e r d o o r e n o r - me spanningen met afknappen v a n mensen e n e e n a d e r l a t i n g v a n h e t g e e s t k a p i t a a l v a n h e t b e d r i j f . O n t w i k k e l i n g s h u l p i s e e n k w e s t i e v a n t e m p o r i s a t i e e n j u i s t e k e u z e v a n e e n v o l g e n d m o d e l . Het g e v a a r v a n s n e l l e g r o e i ( e e n f u s i e i s b . v 0 e e n vorm v a n zéér s n e l l e g r o e i ) i s h e t d o o d g r o e i e n , o f m i n s t e n s h e t gaan door l e v e n s g e v a a r l i j k e c r i s i s s e n . I q O nent we inkakaerl i nUgIs ha nu dl pe r eb icj u sl ttur u cr pt ua rt reol oe n v oe vr aenr gdeepr ilnagn tk wa no r dnei en ;t v a n h e t d i t g e l d t v o o r Amer ikaanse o r g a n i s a t i e m e t h o d e n i n Europa e n v o o r w e s t e r s e o r g a n i s a t i e m e t h o d e n i n o n t w i k k e l i n g s l a n d e n . Wer k e l i j k e g r o e i v a n d e o r g a n i s a t i e b e t e k e n t meegroeien v a n h e t g e h e l e s o c i a l e s y s t e e m . W i e meent d a a r o p n i e t t e kunnen wachten z a l h e t g e v a a r l o p e n p l o t s e l i n g t e bemerken, d a t h i j a l l e e n v o o r u i t g e s t o r m d i s e n d a t d e manschappen hem n i e t hebben kunnen v o l g e n . Vo o r a l b i j d e c e n t r a l i s a t i e v a n e e n s e r v i c e b e d r i j f i s d i t n i e t d e n k b e e l d i g . Het i d e a a l v a n d e g e l e i d e v e r n i e u w i n g i s e e n organisme t e c r e ë r e n , w a a r v a n h e t s o c i a l e systeem z è l f d e v e r n i e u w i n g a l s c o n t i n u p r o c e s v e r z o r g t . D a t b e t e k e n t h e t vermogen e n d e w i l om v e r n i e u w i n g t e p l a n n e n , u i t t e v o e r e n e n t e e v a l u e r e n om van d a a r u i t meteen u i t t e z i e n n a a r d e v o l g e n d e s t a p v a n v e r - n i e u w i n g . Begin u i t v o e - i n p r o e f - r i n g b o e r d e r i j ( 50 Generale c o n c e p t i e s v o o r o n t - w i k k e l i n g N N N G Globale s i t u a t i e - v e r k e n n i n g d i r e c t i e t e a m O p e r a t i o n e l e d o e l s t e l - l i n g e n Concrete s i t u a t i e - diagnose Gemeenschappelijke weg ( a d v i s e u r met b e t r e ff e n d e n ) d i r e c t i e team chef sniveau P l a n n i n g haalbare stappen O p l e i d i n g b e t r e f - fenden c h e f sniveau op n i v e a u v a n b e t r e ff e n d e n - E v a l u a t i e e n b i j s t u r i n g volgende s t a p N Waar d i t s y s t e m a t i s c h g e b e u r t z a l e r e e n o r g a a n geschapen moeten worden, d a t d e v e r n i e u w i n g bewaakt d . w . z . d a t i n i t i e e r t , o p l e i d t , b e g e l e i d t , e v a l u e e r t ( i n d i t g e v a l e e n b e t e r woord d a n c o n t r o l e e r t ) . D i t o r g a a n z a l e e n o n d e r d e e l moeten z i j n v a n d e v e r z o r g i n g van h e t s o c i a l e s y s t e e m . D e h u i d i g e p e r s o n e e l s d i e n s t i s h i e r - v o o r m e e s t a l onvoldoende g e ë q u i p e e r d . H e t o r g a a n z o u e i g e n - l i j k d i r e c t moeten s t a a n o n d e r e e n d i r e c t e u r s o c i a l e z a k e n e n een e e n h e i d moeten vormen met d e o r g a n i s a t i e - a f d e l i n g . Z o n o d i g moet h e t i n h e t b e g i n h u l p k r i j g e n v a n b u i t e n a f , z o n d e r d a a r - op t e b l i j v e n s t e u n e n . De t e c h n i e k v a n g e l e i d e v e r n i e u w i n g h e e f t z i j n p r i n c i p e s e n z i j n h u l p m i d d e l e n . D e c o n c r e t e w e r k w i j z e z a l i n hoge mate a f - h a n k e l i j k z i j n v a n d e o o r z a a k v a n d e b e h o e f t e a a n v e r n i e u w i n g . Deze o o r z a k e n kunnen o . a . z i j n : - e e n s t e r k e g r o e i v a n h e t b e d r i j f ; - e e n w i s s e l i n g i n d e l e i d i n g ; - h e t moeten gaan o p e r e r e n o p g r o t e r e onbeschermde m a r k t e n ; - e e n f u s i e b e s l o t e n v a n u i t overwegingen b i n n e n h e t e c o n o - mische s y s t e e m ; - e e n g r o t e r e t e c h n o l o g i s c h e v e r a n d e r i n g ( b . v . h e t i n v o e r e n van e e n c o m p u t e r ) b e s l o t e n v a n u i t o v e r w e g i n g v a n t e k o r t - s c h i e t e n v a n d e oude t e c h n o l o g i e t . o . v . d e c o n c u r r e n t i e ; - h e t n i e t meer v e r k r i j g b a a r z i j n v a n p e r s o n e e l v o o r e e n b e - paald s o o r t w e r k , t e n g e v o l g e v a n e e n algemene h o g e r e g r a a d van o p l e i d i n g b i n n e n e e n b e v o l k i n g s g r o e p . I n d e l a a t s t e g e v a l l e n komt d e o o r z a a k v a n b u i t e n a f . D e e x t e r - ne v e r a n d e r i n g i s o p g e t r e d e n ; h e t e i g e n systeem w o r d t gedwongen z i c h a a n t o passen a a n veranderende omstandigheden. H e t h i n k t na. Echte v e r n i e u w i n g v a n e e n a l e r t open dynamisch systeem v o o r - z i e t b e p a a l d e v e r a n d e r i n g e n e n b e g i n t a l h e t systeem t e v e r - anderen a l s d e e x t e r n e f a c t o r e n n o g n i e t d r i n g e n d geworden z i j n . Dhn o n t s t a a t e e n i n s t e l l i n g a l s s y s t e m a t i s c h e loopbaanbewaking, management d e v e l o p m e n t , p l a n n i n g o p l a n g e r e t e r m i j n , o m v a t t e n d “ p r o d u c t development” è n “human d e v e l o p m e n t ” . E c h t e v e r n i e u w i n g d u r f t t e i n v e s t e r e n i n mensen e n deze mensen a c t i e f t e houden door z e d o e l b e w u s t v o o r u i t d a g i n g e n t e p l a a t s e n . D o o r h e n o o k aan t e moedigen, t e denken o v e r a n d e r e e n b e t e r e o p l o s s i n g e n v o o r komende p r o b l e m e n . Echte v e r n i e u w i n g i s n u eenmaal t o e k o m s t g e r i c h t e n d a n n i e t a l l e e n o p d e m a r k t o n t w i k k e l i n g , m a a r o o k o p d e o n t w i k k e l i n g van h e t e i g e n s o c i a l e s y s t e e m . Te n s l o t t e n i e u w i n g “ n e e e r s t e t u a t i e e n w i l l e n w i j n u een a a n t a l p r i n c i p e s v a n ” g e l e i d e v e r - behandelen. stap i s d e o n d e r k e n n i n g v a n e e n onbevredigende s i - h e t b e s l u i t h i e r a a n i e t s t e w i l l e n d o e n . 6. Alvorens m a a t r e g e l e n t e nemen, d i e h e t symptoom b e s t r i j d e n , moet nagegaan worden o f d e onbevredigende s i t u a t i e e e n v o o r t - v l o e i s e l i s v a n e e n g r o t e r s t r u c t u r e e l p r o b l e e m v a n h e t g e h e - l e b e d r i j f o f v a n e e n v e r a n d e r d e vorm v a n a n t w o o r d geven o p een b e h o e f t e i n d e w e r e l d . Daarom moet e e n a c t i e v a n g e l e i d e v e r n i e u w i n g v a n e n i g e i m p o r - t a n t i e a a n d e t o p b e g i n n e n . D e t o p , d a t i s i n d i t g e v a l d e d i r e c t i e e n h e t “ a e r s t e g a r n i t u u r ” ( d e o n d e r d i r e c t e u r e n o f d e chefs v a n d e f u n c t i o n e l e a f d e l i n g e n ) , z u l l e n t e zamen moeten werken a a n e e n g e n e r a l e c o n c e p t i e v a n d e komende o n t w i k k e l i n g . D a a r b i j komen e e n a a n t a l p r i n c i p i ë l e v r a g e n n a a r v o r e n : - Op w e l k e onderkende b e h o e f t e n i n d e w e r e l d w i l h e t b e d r i j f een a n t w o o r d gaan geven i n d e komende j a r e n ? - I s d e h u i d i g e s t r u c t u u r v a n h e t b e d r i j f o p t i m a a l v o o r d e veranderde d o e l s t e l l i n g ? Een nieuwe g l o b a l e d o e l s t e l l i n g e n e e n g l o b a l e c o n c e p t i e v a n de d a a r v o o r n o d i g e i n t e r n e s t r u c t u u r i s d e e e r s t e s t a p i n h e t proces v a n g e l e i d e o n t w i k k e l i n g . Een tweede s t a p i s e e n g l o b a l e s i t u a t i e - a n a l y s e b i n n e n h e t b e - d r i j f z e l f e n e e n a n a l y s e v a n d e p l a a t s v a n “ h e t systeem b e - d r i j f ” b i n n e n e e n g r o t e r systeem. Tu s s e n d e g l o b a l e c o n c e p t i e van w a t z o u moeten z i j n e n v a n d a t w a t i s , o n t s t a a t e e n s p a n - n i n g , d e z e k a n omgezet worden i n e e n c r e a t i e v e o n t e v r e d e n h e i d . A l s d e r d e s t a p moet n u d e g l o b a l e c o n c e p t i e v a n e e n gewenste toekomstige s i t u a t i e omgezet worden i n o p e r a t i o n e l e d o e l s t e l - l i n g e n . D i t w i l zoggen e r moeten e e n a a n t a l , i n e e n bepaalde t i j d h a a l - bare s t a p p e n , g e p l a n d worden, u i t g a a n d e v a n d e s t a t u s - q u o e n i n e e n a a n t a l s t a p p e n v o e r e n d t o t d e gewenste s i t u a t i e . Geleide v e r n i e u w i n g k a n , z o a l s r e e d s a a n g e d u i d w e r d , o p t w e e manieren p l a a t s v i n d e n ; d e z e kunnen i n h u n u i t e r s t e vormen a l s v o l g t g e s c h i l d e r d worden: a. E e n e x t e r n e a d v i s e u r o f e e n i n t e r n p l a n b u r e a u maakt e e n o p - z e t v a n d e n i e u w e s i t u a t i e m e t t a a k o m s c h r i j v i n g e n e n p r o c e - dures. Deze w o r d t a a n d e b e t r e f f e n d e personen t e r t e k e n i n g v o o r g e l e g d ; o n g e s c h i k t e e n w e i g e r a c h t i g e personen worden ontslagen e n d o o r a n d e r e v e r v a n g e n . Va n a f “ d a g Q” g a a t d e nieuwe o r g a n i s a t i e d r a a i e n e n t r e k t d e a d v i s e u r z i c h t e r u g . b. A l l e r e e d s genoemde e n n o g t e noemen s t a p p e n worden i n werkgroepen met d e b e t r e f f e n d e f u n c t i o n a r i s s e n doorgenomen. Z i j moeten z e l f ( m e t b e h u l p v a n e e n a d v i s e u r d i e h e n met d e t e c h n i e k v a n s i t u a t i e - o n d e r z o e k h e l p t ) d e s i t u a t i e a n a l y - seren e n z e l f d e o p e r a t i o n e l e d o e l s t e l l i n g e n f o r m u l e r e n . M.a.w. z i j moeten l e r e n z e l f e e n d i a g n o s e e n een t h e r a p i e t e v i n d e n . D i t b e t e k e n t e e n g e w i n v o o r h e t kunnen v a n h e t FS4L J , g e h e l e m a n eigen p l a n n e n w a a r gaan maken e n i n d e tweede p l a a t s h e b - ben z i j d e t e c h n i e k g e l e e r d v a n e e n b l i j v e n d e “ a l e r t e 7. 8 . i n n o v a t i e ” . D i t i s e e n kunnen, d a t v o l g e n s S e r v a n S c h r e i b e r t j u i s t d a t g e n e i s , d a t d e Amer i kaanse b e d r i j v e n o p d e E u r o - pese v 6 6 r hebben. A l s v i e r d e s t a p v o l g t d e keuze v a n d e p l a a t s w a a r men b e g i n t ; de keuze v a n d e p r o e f b o e r d e r i j . H i e r v o o r moet e e n a f d e l i n g g e - kozen werden, w a a r d e omstandigheden n i e t a l t e s l e c h t l i g g e n en waar d e l e i d i n g met enthousiasme mee w i l w e r k e n . I n d e p r o e f b o e r d e r i j w o r d t d e e e r s t e u i t v o e r i n g s e r v a r i n g o p g e - daan e n g r o e i t h e t v e r t r o u w e n , d a t d e e i g e n p l a n n e n u i t v o e r - baar z i j n . Ondertussen i s r e e d s e e n v i j f d e s t a p t o t v e r w e r k e l i j k i n g g e - komen. O v e r a l moet worden nagegaan o f d e medewerkers d e v e r - e i s t e k e n n i s e n v a a r d i g h e d e n v o o r h e t n i e u w e w e r k hebben. Te r w i j l i n h o g e r e n i v e a u t s o n d e r z o e k e n p l a n n i n g aan d e g a n g z i j n , v i n d e n o p l a g e r e n i v e a u ' s a l l e r l e i o p l e i d i n g s a c t i v i t e i - ten p l a a t s . H e t i s b i j z o n d e r b e l a n g r i j k a l s h e t leeuwenaandeel van deze o p l e i d i n g e n ( m e t d e n o d i g e h u l p ) d o o r d e e i g e n c h e f s g e b e u r t . I n d e o p l e i d i n g s a c t i v i t e i t o n t s t a a t e e n nieuwe k w a l i - t e i t i n d e c o m m u n i c a t i e , d i e h a r d n o d i g z a l z i j n i n d e f a s e n van verhoogde i n z e t b i j d e u i t v o e r i n g . Te n s l o t t e moet n a d e e e r s t e s t a p i n d e p r o e f b o e r d e r i j e n n a i e d e r e v o l g e n d e s t a p e e n gemeenschappelijke e v a l u a t i e v a n d e b e r e i k t e v e r a n d e r i n g p l a a t s v i n d e n g - Wat was o n s d o e l ? - Wa t hebben we b e r e i k t ? - 'Waarom was ( e v e n t u e e l ) h e t b e r e i k t e a n d e r s d a n d e p l a n n i n g ? - Hoe moeten we v o o r d e v o l g e n d e s t a p b i j s t u r e n om s t e e d s r e a l i s t i s c h e r t e l e r e n plannen? De e e r d e r genoemde methode a , d e d i r i g i s t i s c h e p l a n n i n g , h e e f t h e t v o o r d e e l , d a t n a e e n bepaalde p e r i o d e v a n b . v , e e n h a l f j a a r bekend i s h o e h e t g a a t werden. H e t b l i j k t d a t d e d a a r o p volgende p e r i o d e , v a n i n v o e r i n g t o t f u n c t i o n e r e n , n o g b i j z o n - der l a n g d u u r t , z e l f s d a a r w a a r v a n b u i t e n a f e e n a a n t a l t e c h - n i s c h e o p l e i d i n g e n hebben p l a a t s gevonden. De daarop v o l g e n d e methode b , d e i n t e r n e o n t w i k k e l i n g s p l a n n i n g , d u u r t l a n g e r t u s s e n b e s l u i t e n e e r s t e b e g i n v a n u i t v o e r i n g , maar h e t w e r k e l i j k e f u n c t i o n e r e n v a n d e v e r n i e u w i n g i s u i t e i n - d e l i j k b e l a n g r i j k v r o e g e r b e r e i k t . B o v e n d i e n h e e f t h e t g e h e l e management d o o r d e e i g e n a c t i v i t e i t e r v e e l b i j g e l e e r d e n i s nu n i e t b a n g meer v o o r v o l g e n d e n o o d z a k e l i j k e v e r n i e u w i n g e n i n d e w e r e l d v a n s n e l l e w e t e n s c h a p p e l i j k e e n s o c i a l e o n t w i k k e - l i n g e n . H e t i s verbazingwekkend, d a t , h o e w e l d e e e r s t e o n d e r - zoekingen o p d i t g e b i e d r e e d s meer d a n 2 0 j a r e n oud z i j n e n s i n d s d i e n i n t a l l o z e s i t u a t i e s h e r h a a l d z i j n , e r n o g a l t i j d b i j v o o r k e u r v o l g e n s methode “ a ” g e w e r k t w o r d t . N 1.“ I

---

t t e a n - J a c q u e s S e r v a n S c h r e i b e r g ” L e d é fi Amé r i c a i n “ , D e n e n , P a r i s 1 9 6 8 . 9. Wat b e t r e f t d e o p l e i d i n g e n - b i n n e n h e t b e d r i j f n o d i g om h e t ” g e e s t k a p i t a a l “ v a n d e onderneming o p p e i l t e brengen m o e t nog een e n k e l e o p m e r k i n g gemaakt worden. De e e r s t e p r o b l e m a t i e k o p d i t g e b i e d l i g t i n d e t o p . H e t g a a t e r om g e n e r a l e c o n c e p t i e s t e doen o n t s t a a n o v e r d e v o l g e n d e vragen: - Hoe o n t w i k k e l e n z i c h d e s t r u c t u r e n v a n g r o e i e n d e b e d r i j v e n door d e l o o p v a n d e j a r e n heen? - Waar s t a a n w i j g l o b a a l g e z i e n i n deze o n t w i k k e l i n g ? - Waar l i g g e n ” b o t t l e - n e c k s “ v o o r komende s t r u c t u u r v e r n i e u - wingen? Het z i c h e i g e n maken v a n deze c o n c e p t i e s b l i j k t i n d e p r a k t i j k h e t b e s t e t e g e l u k k e n i n e e n c o n f e r e n t i e v a n e e n p a a r dagen v a n h e t g e h e l e d i r e c t i e t e a m , e r g e n s v e r weg v a n h e t b e d r i j f , b . v . i n e e n h o t e l b u i t e n . De tweede p r o b l e m a t i e k l i g t i n h e t k i e z e n v a n h e t j u i s t e moment van v e r d e r e b e d r i j f s o p l e i d i n g e n . B e l a n g r i j k i s d a a r b i j e e n i n - z i c h t t e k r i j g e n o f h e t aanwezige g e e s t k a p i t a a l v e r d e r o n t w i k - k e l b a a r i s . • . a . w . z i t t e n e r v e e l mensen a a n h e t p l a f o n d v a n hun kunnen o f z i j n e r i n voldoende mate p o t e n t i ë l e o n t p l o o i i n g s - mogelijkheden? Een d e r g e l i j k o v e r z i c h t k a n b . v . t o t d e s l o t s o m voeren, d a t m e t e e n b e p a a l d p o t e n t i e e l , e e n bepaalde s t a p n i e t gedaan k a n worden. D i t b e t e k e n t d a n e e n t u s s e n f a s e v a n geplande s y s t e m a t i s c h e a a n - t r e k k i n g v a n p e r s o n e e l m e t o n t p l o o i i n g s m o g e l i j k h e d e n . H e t g e - h e e l moet d a n e e n t i j d l a n g u i t g e s t e l d worden, l i e v e r d a n a c h t e r a f t e merken d a t d e d o e l s t e l l i n g e n n i e t g e h a a l d worden. Wie meent, d a t h i j g e e n t i j d h e e f t v o o r e e n d e r g e l i j k e t u s s e n - s t a p , z a l w e l merken, d a t h i j h e t l i d o p d e n e u s k r i j g t e n a c h t e r a f o v e r d e g e h e l e v e r n i e u w i n g s o p e r a t i e v e e l l a n g e r g e - daan h e e f t . B i j h e t o p s t e l l e n v a n o p e r a t i o n e l e d o e l s t e l l i n g e n komen d e volgende v r a g e n n a a r v o r e n : - Welke o p l e i d i n g e n moeten r e e d s v 6 6 r d e r e o r g a n i s a t i e p l a a t s - vinden? ( o p d a t d e mensen i n d e n i e u w e s i t u a t i e meteen k u n - nen f u n c t i o n e r e n . ) - Welke o p l e i d i n g e n kunnen t i j d e n s d e r e o r g a n i s a t i e p l a a t s v i n - den? ( b . v , i n d e v o r m v a n w a t men noemt community s e l f s u r v e y, w a a r b i j d e e i g e n s i t u a t i e t e l k e n s g e a n a l y s e e r d w o r d t e n meegewerkt w o r d t a a n d e i n v o e r i n g v a n d e v o l g e n d e s t a p . Deze analyse i s d a n g e l i j k e e n s t u k o p l e i d i n g . ) - Welke o p l e i d i n g e n kunnen n a d e r e o r g a n i s a t i e p l a a t s v i n d e n ? ( a l s mensen d e u i t d a g i n g v a n d e n i e u w e s i t u a t i e b e l e v e n e n b e r e i d z i j n z i c h o o k w e r k e l i j k i n t e z e t - t e n v o o r e e n s t u k o p - l e i d i n g . ) N 1 Hsetne kl laen n d-e z e l f d e p r o b l ema t i e k o o k i n t e rme n v a n r e o r g a n i s a t i e - Welke r e o r g a n i s a t i e m a a t r e g e l e n kunnen d i r e c t g e r e a l i s e e r d N - worden a l s u i t d a g i n g v o o r d e mensen? - I l e l k e moeten v e r g e z e l d worden d o o r o p l e i d i n g ? - 1:elke r e o r g a n i s a t i e m a a t r e g e l e n moeten l a n g t e v o r e n worden v o o r b e r e i d d o o r m i d d e l v a n o p l e i d i n g ? Het i s v a n g r o o t b e l a n g deze a l t e r n a t i e v e n -Voortdurend o n d e r ogen t o honden, w a n t a l l e e n b i j d o j u i s t e t e m p o r i s a t i e b l i j f t de m o t i v e r i n g v a n d o mensen < b e s t a a n . P e r i o d e n V a n o n t m o e d i g i n g en t e r t i g d l a g z u l l e n e r s t e e d s z i j n . E e n geMeenschappelijke a n a - l y s e v a n d e t e r u g s l a g k a n d a n d e m o t i v e r i n g Weet doen ontwaken. Hen moet n i e t b a n g Z i j n v o e r o n t e v r e d e n h e i d o v e r h e t teMpo v a t r e a l i s e r i n g . D e s p a n n i n g t u s s e n d o e l s t e l l i n g e n s i t u a t i e Wekt ontevredenheid met d e bestaande w e r k e l i j k h e i d . P o s i t i e v e o n t e - vredenheid i s d e m o t o r v a n e l k o n t w i k k e l i n g s p r o c e s i Geleide v e r n i e u w i n g k a n a l l e e n t o t e e n b l i j v e n d e v e r w o r v e n h e i d van e e n gezond open dynamisch systeem werden, a l s e r o o k e e n apparaat opgebouwd w o r d t , d a t b l i j v e n d e v e r a n d e r i n g b l i j f t s t i m u l e r e n e n b e g e l e i d e n . De f u n c t i e v a n d e o p l e i d i n g s f u n c t i o n a r i s , w a a r v a n v r o e g e r g e - zegd w e r d d a t h e t d e man i s d i e m e t e e n k o f f e r t j e m e t c u r s u s - sen l a n g s d e a f d e l i n g e n l e u r t , z a l z i c h b e l a n g r i j k moeten w i j z i g e n . Van o p l e i d e n w o r d t h e t a d v i s e r e n e n v a n a d v i s e u r w o r d t h i j een 9 2 1 1 2 , 1 1 2 1 1 1 . 2 1 2 1 r . v o o r d e b l i j v e n d e i n t e r n e v e r n i e u w i n g van h e t b e d r i j f , e e n v e r n i e u w i n g d i e h e t s o c i a l e a p p a r a a t b e - w e g e l i j k e n a l e r t maakt om d e s n e l w i s s e l e n d e e i s e n , d i e h e t economische e n h e t t e c h n o l o g i s c h e systeem s t e l l e n , t e b e a n t - woorden met geëigende i n t e r n e s t r u c t u r e n e n p r o c e d u r e s . Hiermee i s e e n weg aangegeven, d i e n o g eens m e t d e t e k e n i n g op p a g i n a 5 i s v e r d u i d e l i j k t . Doven d e gemeenschappelijke weg v i n d t d e a f d a l i n g p l a a t s v a n de d e n k a r b e i d d o o r e e n a a n t a l n i v e a u ' s , s t e e d s c o n c r e t e r wordend. Beneden d e gemeenschappelijke weg v i n d t d e c o n c r e - t i s e r i n g p l a a t s v a n g l o b a l e s i t u a t i e v e r k e n n i n g t o t s c h e p p i n g van d e voorwaarden v o o r d e u i t v o e r i n g . D e gemeenschappelijke weg v a n a d v i s e u r e n medewerkers i s h e t p r o c e s v a n g e l e i d e v e r n i e u w i n g z e l f . H i e r b i j m o e t d e a d v i s e u r s l e c h t s z o l a n g begeleiden t o t h e t management z e l f h e t p r o c e s k a n v o o r t z e t - t e n . H e t i s z i j n t a a k h e t p r o c e s o p g a n g t e brengen e n z i c h dan z o s n e l m o g e l i j k o v e r b o d i g t e maken! U i t h e t s c h e m a t i s c h g e s c h i l d e r d e v e r l o o p v a n e e n s t u k g e - l e i d e v e r n i e u w i n g , m e e s t a l n o o d z a k e l i j k geworden d o o r e x t e r n e f a c t o r e n moet z i c h o p d e n d u u r e e n g r o e p medewerkers o n t w i k - k e l e n , d i e e e n s n e l l e wendbaarheid e n e e n a l e r t r e a c t i e v e r m o - gen v a n h e t b e d r i j f m o g e l i j k maken. I n d e Ve r e n i g d e S t a t e n i s o v e r h e t algemeen h e t midden management i F e e l b e w e e g l i j k e r d a n b i j o n s . Hen p l a n t z e l f z i j n c a r r i è r e d o o r e e n r e e k s v a n k l e i n e r e , m i d d e l g r o t e e n g r o t e 1 0 . „–••••'\ b e d r i j v e n h e e n . H e t i s d a a r n i e t ongewoon, d a t e e n h e l e a f d e - l i n g o f z e l f s e e n h e e l b e d r i j f , o p g r o n d v a n economische o f t e c h n o l o g i s c h e o n t w i k k e l i n g e n , o p k o r t e t e r m i j n g e s l o t e n w o r d t . De g e h e l e s t a f z o e k t d a n e l d e r s e m p l o o i . A n d e r z i j d s i s d a a r - door v e e l g e m a k k e l i j k e r v e r n i e u w i n g t e b e w e r k s t e l l i g e n d o o r h e t o p k o r t e t e r m i j n a a n t r e k k e n v a n c a p a b e l e mensen. D i t i s b i j o n s p r a c t i s c h n i e t m o g e l i j k . W i j b e s c h i k k e n n i e t over e e n v l o t t e n d r e s e r v o i r v a n a c t i e v e j o n g e mensen, d i e b e - r e i d z i j n z i c h d a a r. l o y a a l i n t e z o t t e n , w a a r z i j o p d a t moment h e t b e s t e v o o r u i t komen i n h u n e i g e n o n t w i k k e l i n g . D e b e d r i j v e n z u l l e n h i e r i n h e t algemeen e i g e n g e e s t k a p i t a a l moeten o n t w i k k e l e n , waarmee z i j o o k l a n g e r e t i j d z u l l e n moeten kunnen toekomen. D i t g e e s t k a p i t a a l w a k k e r e n i n beweging h o u - den v o o r t o e k o m s t i g e t a k e n , i s v o o r v e l e b e d r i j v e n e e n c e n t r a - l e t a a k v a n d e t o p l e i d i n g geworden. Va n d e b e w e g e l i j k h e i d v a n h e t management h a n g t d e t o e k o m s t v a n onze n a t i o n a l e p o s i t i e a f . .”, N U O P Y R I G I 11.