drie_concepten_van_opleiden

Back to list

Copyright © Association for Social Development (ASD) 2013 All Rights Reserved. No part of this website may be reproduced or published without the express consent of Association for Social Development (ASD). Please also read http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

Original format:

npi_-_drie_concepten_van_opleiden.pdf

INSTITUUT VOOR ORGANISATIE ONTWIKKELING Valckenboschlaan 8 ,Zeist Telefoon (03404) 2 00 44 DRIE CONCEPTIES VAN OPLEIDEN A l l e n d i e t e maken hebben met d e o p z e t v a n t r a i n i n g e n e n o p - l e i d i n g e n o f d e i n r i c h t i n g e n v e r n i e u w i n g v a n o n d e r w i j s , komen - a l s z e n i e t a l t e o p p e r v l a k k i g t e w e r k gaan - t e r e c h t b i j een fundamenteel dilemma. D a t k a n e r t o e l e i d e n , d a t b e p a a l d e g r o n d o p v a t t i n g e n o v e r d e w i j z e v a n o p l e i d e n met e l k a a r i n b o t s i n g komen. Deze k w e s t i e w i l l e n we t r a c h t e n t e v e r d u i d e l i j k e n d o o r d r i e m o g e l i j k e c o n c e p t i e s v a n o p l e i d e n t e k a r a k t e r i s e r e n e n met e l k a a r t e v e r g e l i j k e n . * ) 1. E e n model v a n o p l e i d e n e n l e r e n Voor e e n goed b e g r i p v a n h e t v o l g e n d e geven we h i e r v e r - k o r t e e n “ o p l e i d i n g s m o d e l ” w e e r, d a t a a n d e g e b r u i k t e b e - g r i p p e n t e n g r o n d s l a g l i g t . D i t model i s o n t w i k k e l d , om h e t v e l d v a n a c t i v i t e i t e n e n problemen d i e men a l s o p l e i d e r t e g e n k o m t , i n k a a r t t e brengen. 1.1 Onderstaand schema g e e f t h e t i n g l o b a l e v o r m w e e r. o p l e i d i n g s - p l a n o p l e i d i n g s d o e l e n analyse v a n o p l e i d i n g s - behoeften l e e r s i t u a t i e w e r k s i t u a t i e — o p 1 e i d i n g s v e l 14, \ m a a t s c h a p p e l i j k )4 v e l d l e e r p r o c e s e v a l u a t i e l e e r r e s u l t a t e n i n t e g r a t i e van l e e r - r e s u l t a t e n 5117.765 HS/LG Twee g e b i e d e n worden met e l k a a r i n v e r b a n d g e b r a c h t : d a t waarin h e t l e r e n e n o p l e i d e n p l a a t s v i n d t - h e t “ o p l e i d i n g s - v e l d ” ( o f “ l e e r g e b i e d ” ) - e n d a t w a a r v o o r h e t p l a a t s v i n d t - h e t “ m a a t s c h a p p e l i j k v e l d ” ( o f “ w e r k g e b i e d ” ) . * ) Het v o l g e n d e i s e e n o n d e r d e e l v a n e e n u i t v o e r i g e r s y l l a b u s van h e t N P I o v e r “ o p l e i d e n e n l e r e n ” . Het b o v e n s t e d e e l l a a t h e t gebeuren v a n d e o p l e i d i n g z i e n vanaf h e t b e g i n , n . l . h e t s t e l l e n v a n o p l e i d i n g s d o e l e n t o t aan h e t e i n d e : h e t b e r e i k e n v a n l e e r r e s u l t a t e n . H e t o n d e r s t e deel g e e f t a a n w a t e r gebeuren moet om d e v e r b i n d i n g t o t de w e r k s i t u a t i e ( o f l e e f s i t u a t i e ) t e l e g g e n . Voor o n s i s h e t v o l d o e n d e h e t g e b i e d v a n h e t o p l e i d e n e n l e r e n , d a t i n d e b o v e n s t e h e l f t p l a a t s v i n d t , i e t s n a d e r t e b e z i e n . 1.2 De weg v a n o p l e i d i n g s d o e l t o t l e e r r e s u l t a a t Z i n v a n a l l e l e r e n i s , d a t iemand e r i e t s n i e u w s d o o r v e r - w e r f t ( k e n n i s , i n z i c h t , v a a r d i g h e i d , e n z . ) . We noemen d i t h e t l e e r r e s u l t a a t o f “ e i n d g e d r a g ” . A l l e a c t i v i t e i t e n v a n o p l e i d e r e n c u r s i s t z i j n g e r i c h t o p e n o n t l e n e n h u n z i n aan h e t b e r e i k e n v a n bepaalde l e e r r e s u l t a t e n . Hoe k o m t e e n l e e r r e s u l t a a t t o t s t a n d ? I n d e e e r s t e p l a a t s moet d e c u r s i s t e e n ( g e r i c h t e ) a c t i - v i t e i t u i t o e f e n e n , b . v . l e z e n , l u i s t e r e n , d e n k e n , p r o b e r e n , oefenen, d i s c u s s i ë r e n , e n z . D i t v a t t e n we samen a l s : l e e r - a c t i v i t e i t e n . Daaraan z i j n t w e e k a n t e n t e o n d e r s c h e i d e n : een a c t i e v e e n e e n p a s s i e v e . D e a c t i e v e i s : i n t e n t i o n e e l ( d . w. z . b e w u s t , o p z e t t e l i j k , d o e l g e r i c h t ) l e r e n o f werken (met e e n l e e r d o e l - n i e t e e n p r o d u c t i e d o e l ) . De p a s s i e v e i s : waarnemen, z i c h o p e n s t e l l e n e n d a a r d o o r i e t s opnemen. L e e r r e s u l t a t e n z i j n e c h t e r n i e t o n m i d d e l l i j k aanwezig, wanneer we e e n l e e r a c t i v i t e i t v e r r i c h t e n . E r g a a t e e n k o r t e o f l a n g e r e t i j d o v e r h e e n , t o t d a t e e n r e s u l t a a t i s b e r e i k t . Wat i n d e mens t u s s e n l e e r a c t i v i t e i t e n l e e r r e s u l t a a t p l a a t s - v i n d t , noemen we h e t l e e r p r o c e s , e e n p r o c e s v a n v e r a n d e r i n g , dat g e d e e l t e l i j k onbewust v e r l o o p t . D i t k a n worden samengevat i n e e n schema, d a t h e t v e r l o o p van h e t l e r e n w e e r g e e f t : l e e r a c t i v i t e i t i l e e r p r o c e s l e e r p r o c e s 2 . l e e r r e s u l t a a t I l e e r r e s u l t a a t Welke a c t i v i t e i t e n moet n u d e o p l e i d e r o n t p l o o i e n , z o d a t anderen i e t s kunnen l e r e n ? I n d e e e r s t e p l a a t s moet h i j w e t e n , w a t e r met d e o p l e i - d i n g b e r e i k t moet worden, w e l k e l e e r r e s u l t a t e n worden n a g e s t r e e f d . D u s v i n d e n e n v a s t s t e l l e n v a n o p l e i d i n g s - doelen. Vo o r z o v e r d e l e r e n d e z i c h met d e z e d o e l e n i d e n - t i fi c e e r t o f z e z i c h z e l f s t e l t , s p r e k e n we v a n l e e r d o e l e n . Ver volgens moet h i j z i c h a f v r a g e n l a n g s w e l k e weg deze doelen b e r e i k t kunnen worden, w e l k e a c t i v i t e i t e n o n d e r - nomen moeten worden, w e l k e l e e r s t o f d a a r t o e g e s c h i k t i s , welke t i j d d a a r t o e n o d i g e n b e s c h i k b a a r i s , e n z . D i t k a n worden samengevat a l s : o n t w e r p e n v a n e e n o p l e i d i n g s p l a n (programmeren). Te n s l o t t e moet h i j t e g e n o v e r e e n c o n c r e t e g r o e p deelnemers een r e e k s v a n a c t i v i t e i t e n o n t p l o o i e n , w a a r i n d e o v e r - d r a c h t k a n p l a a t s v i n d e n v a n h e t g e e n i n h e t o p l e i d i n g s p l a n i s v o o r b e r e i d . Wij v a t t e n d i t samen a l s o p l e i d i n g s a c t i v i t e i t e n ( l e s g e v e n ) . Daaraan z i j n w e e r t w e e a s p e c t e n t e o n d e r s c h e i d e n , n . l . : h i j m o e t b e p a a l d e i n h o u d e n ( l e e r s t o f ) a a n b i e d e n , a n d e r - z i j d s moet h i j d e d a a r b i j passende l e e r a c t i v i t e i t e n v a n de c u r s i s t e n l e i d e n ( o r g a n i s e r e n ) , b . v . a a n h e t denken z e t t e n , e e n e x p e r i m e n t l a t e n d o e n , e e n r o l l e n s p e l s p e l e n , enz. D i t k a n weer i n e e n schema worden weergegeven: I o p l e i d i n g s d o e l o p l e i d i n g s d o e l o p l e i d i n g s p l a n - - - - o p l e i d i n g s p l a n aanbieden l e i d e n I 3. 1 . . o p l e i d i n g s - a c t i v i t e i t 1.3 De l e e r s i t u a t i e Brengen w i j h e t “ p r o c e s v a n o p l e i d e n ” e n h e t “ p r o c e s v a n l e r e n ” i n é é n l i j n , d a n o n t s t a a t h e t v o l g e n d e b e e l d : opl e i d i n g s - doel op- • - 5 l e i d i n g s - p l a n l e i d e n l e e r s i t u a t i e aanbieden opnemen werken leerproces—→ k ) E i g e n l i j k e e n spreken we v a n l e e r s i t u a t i e . 4. I l e e r r e - s u l t a a t O p l e i d e r e n deelnemers ontmoeten e l k a a r i n d e l e e r s i t u a t i e k ) , waarin o p l e i d i n g s a c t i v i t e i t e n e n l e e r a c t i v i t e i t e n p l a a t s - v i n d e n . Wat g e b e u r t e r n u e i g e n l i j k i n d e l e e r s i t u a t i e t u s s e n o p l e i - der e n l e r e n d e ? De weg v a n o p l e i d i n g s d o e l n a a r l e e r r e s u l t a a t i s h i e r a l s h e t w a r e o n d e r b r o k e n , e r i s i n p r i n c i p e e e n k l o o f t u s s e n de o p l e i d e r e n d e l e r e n d e n . Deze k l o o f moet o v e r b r u g d w o r - den, w i l d i t s a m e n z i j n i n d e l e e r s i t u a t i e v r u c h t b a a r w o r - den. Men k a n z i c h v o o r s t e l l e n , d a t o p l e i d e r s e e n h e l d e r doel g e s t e l d e n d a a r e e n u i t s t e k e n d programma v o o r gemaakt hebben, m a a r d a t z i j i n d e l e e r s i t u a t i e t e g e n - over een g r o e p deelnemers komen t e s t a a n , d i e geen d u i d e l i j k b e e l d hebben v a n d a t d o e l , o f d i e n i e t b e - r e i d z i j n d i t t e a c c e p t e r e n . O f h e t i s e e n g r o e p d i e n i e t c a p a b e l i s h e t gebodene o p t e nemen. I n d a t g e - v a l t r e e d t e r e e n “ s t u w i n g ” i n d e s t r o o m o p , h e t l e e r e f f e c t i s g e r i n g e n z o w e l o p l e i d e r s a l s c u r s i s t e n z i j n o n t e v r e d e n . Vel e o p l e i d e r s o n d e r s c h a t t e n g e w o o n l i j k d e k l o o f e n menen d a t z i j d e z e kunnen o v e r b r u g g e n , a l s z i j o v e r de goede “methoden v a n o v e r d r a c h t ” b e s c h i k k e n e n e r p e r s o o n l i j k v o o r “ g e s c h i k t ” z i j n . Wat e r i n d e l e e r s i t u a t i e t u s s e n o p l e i d e r e n d e e l n e m e r ( s ) g e b e u r t , v a t t e n we samen met h e t b e g r i p : i n t e r a c t i e . Daaraan o n d e r s c h e i d e n we d r i e a s p e c t e n , n . l . : 5. 1. Communicatie. Om d e k l o o f t e o v e r b r u g g e n i s h e t i n d e e e r s t e p l a a t s n o d i g , d a t h e t g e e n aangeboden w o r d t , d o o r d e a n d e r 2 2 . - genomen w o r d t . Wanneer d e aangeboden i n h o u d z o d a n i g overkomt, d a t d e l e r e n d e i n z i j n b e w u s t z i j n d e z e l f d e inhoud h e e f t a l s d e o p l e i d e r ( b e d o e l t ) , i s e r s p r a k e van c o m m u n i c a t i e . H i e r kunnen z i c h a l l e problemen v o o r - doen d i e bekend z i j n u i t d e c o m m u n i c a t i e l e e r. 2. Samenwerking. Wanneer d e o p l e i d e r l e s g e e f t t e r w i j l d e l e r e n d e n met i e t s a n d e r s b e z i g z i j n , v i n d t geen o v e r d r a c h t p l a a t s . De a c t i v i t e i t e n v a n o p l e i d e r s e n c u r s i s t e n moeten o p e l k a a r afgestemd z i j n , e l k a a r s complement vormen ( b . v . dat wanneer d e e e n s p r e e k t d e a n d e r l u i s t e r t ) . Samenwerking v e r b i n d t d u s h e t “ w e r k e n ” e n h e t “ l e i d e n ” i n het.. l e e r m o d e l . Naarmate o p l e i d e r s e n deelnemers g e - durende e e n l e s e e n “ g e m e e n s c h a p p e l i j k e weg” g a a n , d e s te meer z a l d e “ k l o o f ” o v e r b r u g d worden. 3. R e l a t i e . Er i s e e n z e k e r e mate v a n p e r s o o n l i j k c o n t a c t o f o n t - moeting n o d i g om communicatie e n samenwerking m o g e l i j k t e maken. D a a r d o o r o n t s t a a t e e n r e l a t i e t u s s e n o p l e i - der e n deelnemers. Voorwaarde v o o r e e n d e r g e l i j k e r e l a t i e i s , d a t d e b e - t r e ff e n d e n e l k a a r i n voldoende mate a c c e p t e r e n e n b e - r e i d z i j n t e benaderen, z o w e l a l s p e r s o o n a l s i n h u n r o l e n r o l o p v a t t i n g . 2. I n s t r u c t i e - e n ontdekkingsweg I n d e l e e r s i t u a t i e kunnen o p l e i d e r s e n l e r e n d e n o p t w e e w i j z e n m e t e l k a a r a c t i e f z i j n : a. De o p l e i d e r ( d o c e n t , e n z . ) b i e d t a a n e n d e l e r e n d e n nemen o p . D e o p l e i d e r i s d u s a c t i e f e n d e l e e r l i n g e n p a s s i e f ( i n d e z i n v a n a f w a c h t e n d e n opnemend). b. De l e r e n d e n werken a a n e e n opgave o f p r o j e c t e n d e o p - l e i d e r - ( b e g e - ) l e i d t d i t , h e t z i j meer v r i j l a t e n d . I s h e t n u z o , d a t i n e e n b e p a a l d e o p l e i d i n g s s i t u a t i e d e o p l e i d e r o v e r a l l e i n f o r m a t i e b e s c h i k t , w a a r h e t om g a a t en d e l e r e n d e n v a n z i c h u i t n o g geen t o e g a n g t o t d e l e e r - s t o f hebben, d a n i s d e o p l e i d i n g s a c t i v i t e i t i n h e t e e r s t e deel v a n e e n l e e r g a n g o f l e s a a n b i e d e n d . Ve r v o l g e n s z u l l e n de deelnemers d e nieuwe i n f o r m a t i e o p d e e e n o f a n d e r e manier moeten “verwerken” ( b . v . i n groepsgesprekken) om 6. deze t e n s l o t t e i n e e n a c t i v i t e i t t o e t e p a s s e n . Aanvankel i j k i s d u s d e o p l e i d e r a c t i e f ( a 7 7 - a a n h e t e i n d e d e l e r e n - den ( b ) . Deze g a n g v a n z a k e n noemen we d e : i n s t r u c t i e w e g . De l e r e n d e n worden d o o r d e o p l e i d e r s l a n g s d e z e weg g e l e i d om e e n ( g e w o o n l i j k v a n t e v o r e n ) b e p a a l d e h o e v e e l h e i d kennis o f v a a r d i g h e i d t e v e r w e r v e n . Gaat h e t e c h t e r om h e t o n t w i k k e l e n v a n h e t vermogen om i n nog onbekende s i t u a t i e s z e l f s t a n d i g t e denken e n t e handel e n e n i s e e n z e k e r e v o o r k e n n i s o f e r v a r i n g b i j d e d e e l - nemers a a n w e z i g , d a n i s e e n a n d e r e weg o p z i j n p l a a t s . Door d e g r o e p i n een ( e r v a r i n g s - ) s i t u a t i e t e p l a a t s e n , moet z i j v a n b e g i n a f a a n a c t i e f ( b ) worden ( b . v . w a a r - nemen, o n d e r z o e k e n , p r o b e r e n ) om e r v a r i n g e n o p t e doen e n verbanden t e o n t d e k k e n . D e o p l e i d e r b e g e l e i d t d i t p r o c e s . Aan h e t e i n d e d a a r v a n z a l men ( g e z a m e n l i j k ) t e r u g k i j k e n op h e t g e e n d a a r b i j e r v a r e n e n o n t d e k t i s . De t a a k v a n d e o p l e i d e r i s n u v o o r a l t e v e r h e l d e r e n , samen t e v a t t e n , t e v e r g e l i j k e n m e t bestaande k e n n i s e n h e t w e z e n l i j k e e r u i t te h a l e n . I n d i t d e e l i s d e o p l e i d e r d u s overwegend a c t i e f ( a ) . D i t noemen we d e o n t d e k k i n g s w e g . Beide wegen v e r l o p e n d u s a l s h e t w a r e i n e e n t e g e n g e s t e l d e r i c h t i n g . Nu k a n men e r v a n u i t g a a n d a t d e z e wegen i n p r i n c i p e g e - l i j k w a a r d i g z i j n . H e t g a a t e r d a n om i n e e n gegeven s i t u a - t i e d e passende weg t e k i e z e n . D e keuze i s d a n b . v . a f - h a n k e l i j k v a n : - d e u i t g a n g s s i t u a t i e v a n d e l e r e n d e n ; hoe o u d e r, r i j p e r , v e r d e r g e v o r d e r d i n d e l e e r g a n g e . d . des t e meer i s d e ontdekkingsweg o p z ' n p l a a t s ; - h e t n i v e a u v a n d e l e e r d o e l e n ; gaat h e t b . v . om k e n n i s d a n i s d e i n s t r u c t i e w e g meer o p z ' n p l a a t s , g a a t h e t om i n z i c h t , d a n i s d e o n t d e k k i n g s - weg aangewezen; - d e a a r d v a n d e l e e r s t o f ; sommige i n h o u d e n l e n e n z i c h b e t e r v o o r d e e n e o f d e andere weg. Men t r e f t e c h t e r o o k v a a k o p v a t t i n g e n a a n , d i e e r v a n u i t - gaan, d a t b f i n s t r u c t i e b f o n t d e k k i n g e i g e n l i j k d e e n i g j u i s t e weg i s . D i t b e r u s t o p m i n o f meer bewuste c o n c e p - t i e s o m t r e n t d e n a t u u r v a n d e mens e n v a n h e t l e e r p r o c e s . Over deze c o n c e p t i e s v a n o p l e i d e n e n daarmee samenhangende “ d i d a c t i s c h e s t r a t e g i & é n ” z a l i n h e t v o l g e n d e g e s p r o k e n worden. 3. D r i e c o n c e p t i e s v a n o p l e i d e n 3.1 Z i e t men a l l e o n d e r w i j s e n o p l e i d i n g a l s i n s t r u c t i e i n d e genoemde z i n , d a n b e t e k e n t d a t d a t d e k l o o f t u s s e n o p l e i d e n 7• en l e r e n u i t s l u i t e n d v a n d e k a n t v a n d e o p l e i d e r s u i t overbrugd moet worden. D e o p l e i d e r s e n h u n s t a f b e s c h i k - ken o v e r d e i n f o r m a t i e o m t r e n t d o e l e n , i n h o u d e n , e n z . Z i j moeten z i c h o p d e methoden s p e c i a l i s e r e n , om d i e i n f o r - matie o v e r t e d r a g e n . H e t l e e r p r o c e s w o r d t g e z i e n a l s e e n te m a n i p u l e r e n p r o c e s ; men moet s l e c h t s d e w e t t e n e r v a n kennen e n d e t e c h n i e k beheersen om h e t p r o c e s i n d e g e - wenste banen t e l a t e n v e r l o p e n . De c u r s i s t i s d u s o b j e c t v a n d i d a c t i e k . Deze s t r a t e g i e was d e v a n z e l f s p r e k e n d e g r o n d s l a g v o o r e e n g r o o t d e e l v a n h e t t r a d i t i o n e l e o n d e r w i j s e n w o r d t t e g e n - woordig opnieuw gepropageerd d o o r d e “ o n d e r w i j s t e c h n o l o g e n ” . De d a a r b i j behorende d i d a c t i e k w o r d t gekenmerkt d o o r : - z o v e r m o g e l i j k e “ o p e r a t i o n a l i s e r i n g ” v a n o p l e i d i n g s - doelen; - t o t i n d e t a i l s u i t g e w e r k t e o p l e i d i n g s p l a n n e n , d i e v a n t e v o r e n v a s t g e l e g d z i j n , e v e n t u e e l n a experimenten met proefgroepen ( “ s t a n d a a r d i s e r i n g v a n c u r s i s t e n ” ) . A l s i d e a a l w o r d t n a g e s t r e e f d e e n p l a n d a t z o p e r f e c t i s a l s de d i e n s t r e g e l i n g v a n d e spoorwegen, d e o p l e i d i n g moet dan o o k “ a l s e e n t r e i n l o p e n ” ( v o o r g r o t e a a n t a l l e n c u r - s i s t e n ) ; - h e t programma l e v e r t l i e f s t o o k meteen d e aanbiedingsvorm (“geprogrammeerde i n s t r u c t i e ” ) , z o d a t d e p e r s o o n l i j k e onvolmaaktheden v a n d e d o c e n t u i t g e s c h a k e l d worden; - i n d e l e e r s i t u a t i e w o r d t h e t meest v e r w a c h t v a n l e e r m i d d e - l e n e n t e c h n i s c h e h u l p m i d d e l e n . D i t i s , w a t we zouden noemen e e n t e c h n o l o g i s c h e o p l e i d i n g s - c o n c e p t i e . Daarvoor i s e e n bepaalde “ g r o n d h o u d i n g ” k a r a k t e r i s t i e k e n er v l o e i t e e n bepaalde “ d i d a c t i s c h e s t r a t e g i e ” u i t v o o r t . Daarin v i n d e n we h e t model v a n h e t t r a d i t i o n e l e o n d e r w i j s t e r u g , m e t d e a l l e s bepalende r o l v a n d e o n d e r w i j z e n d e n (en d e i n s t i t u t i e s a c h t e r h e n ) , m a a r d a n g e p e r f e c t i o n e e r d door d e t o e p a s s i n g v a n d e r e s u l t a t e n v a n moderne m e t h o d o l o - g i e e n t e c h n o l o g i e . 3.2 Z i e t men h e t l e r e n u i t s l u i t e n d a l s e e n o n t d e k k e n , d a n komt men t o t e e n t e g e n o v e r g e s t e l d e c o n c e p t i e , d i e e r v a n u i t g a a t dat d e l e r e n d e h e t s u b j e c t v a n d e d i d a c t i e k i s . H i j l e e r t a l l e e n w e r k e l i j k i e t s a l s h i j d a t z e l f w i l e n z i j n e i g e n mogelijkheden, m o t i v a t i e e n c a p a c i t e i t aangesproken worden. Dat k a n a l l e e n a l s d e l e e r a c t i v i t e i t i n p r i n c i p e d o o r d e c u r s i s t e n b e p a a l d w o r d t . Wat d o o r anderen geprogrammeerd i s e n met g e r a f fi - neerde methoden i n g e g o t e n w o r d t maakt d e mens o n - v r i j , h i j k a n h e t z o g e l e e r d e d a n l a t e r w e l t o e - passen i n é e n d o o r d e t e c h n o l o g i e o v e r h e e r s t e m a a t - s c h a p p i j , m a a r t i j d e n s d e o p l e i d i n g k r i j g t h i j n i e t de g e l e g e n h e i d d e i n h o u d met z i j n e i g e n denken e n aan z i j n e i g e n m o r e l e i n z i c h t e n t e t o e t s e n . 8 . De k l o o f w o r d t d á á r d o o r opgeheven, d a t d e o p l e i d e r z o n d e r voorbehoud z ' n e r v a r i n g , d e s k u n d i g h e i d , e n z . t e r b e s c h i k k i n g s t e l t om d e l e e r a c t i v i t e i t e n t e b e g e l e i d e n . Kenmerken v a n d e d a a r b i j behorende d i d a c t i e k z i j n : - d e l e e r d o e l e n worden z o v e e l m o g e l i j k a f g e l e i d v a n d e b e - h o e f t e n v a n d e deelnemers; - d e l e e r g a n g v o l g t i n p r i n c i p e h e t f e i t e l i j k e l e e r p r o c e s . De v o o r s p e l b a a r h e i d v a n d e l e e r g a n g i s n i e t z o b e l a n g r i j k , a l s deze maar met d e v o o r t g a n g e n d e m o t i v a t i e v a n d e deelnemers o v e r e e n s t e m t . D e l e e r s t o f w o r d t o v e r e e n k o m s t i g hun b e h o e f t e n gekozen ( v o o r a l d e a c t u e l e ) . Men d o e t d a n i n d e b e s c h i k b a r e t i j d z o v e e l a l s m o g e l i j k b l i j k t t e z i j n . - i n d e l e e r s i t u a t i e w o r d t overwegend g e w e r k t m e t a c t i e v e werkvormen, p r o j e c t e n , d i s c u s s i e s , i n g a a n o p v r a g e n e . d . L e e r s t o f e n l e e r m i d d e l e n z i j n o n d e r g e s c h i k t a a n d e a c t i v i - t e i t e n , z e domineren deze d u s n i e t , z o a l s b i j d e t e c h n o - l o g i s c h e aanpak. D i t zouden we d e i d e o l o g i s c h e o p l e i d i n g s c o n c e p t i e w i l l e n noemen. H e t mensbeeld n a m e l i j k , w a a r v a n w o r d t u i t g e g a a n i s n i e t d e mens z o a l s h i j “ i s ” ( n a t u u r ) , m a a r d e mens z o a l s h i j z o u w i l l e n z i j n o f z o u behoren t e z i j n . De d i d a c t i s c h e s t r a t e g i e i s e r d a n o p g e r i c h t d e p o t e n t i e s v a n e e n i e d e r t e v o o r s c h i j n t e l a t e n komen (daarmee kunnen i n d i v i d u e l e v e r - s c h i l l e n b e d o e l d z i j n o f meer algemeen m e n s e l i j k e k a n t e n ) . Dat w o r d t n i e t b e r e i k t d o o r d e l e e r l i n g voorgeschreven werkzaamheden t e l a t e n v e r r i c h t e n o f met voorgekauwde l e e r s t o f v o l t e s t o p p e n , m a a r d o o r r u i m t e t e scheppen ( g e l e g e n h e i d , s i t u a t i e s ) e n m a t e r i a a l t e b i e d e n ( i n - houden e n m i d d e l e n ) , w a a r i n e n waarmee h i j z i c h k a n o n t p l o o i e n e n v o o r hem b e l a n g r i j k e i n z i c h t e n d o o r o n t - dekking k a n v e r w e r v e n . Dat d o e l e n e n o p l e i d i n g s p l a n n e n i n deze s t r a t e g i e gewoonl i j k z o w e i n i g d u i d e l i j k omschreven z i j n ( e e n v a a g h e i d , d i e v o o r t e c h n o l o g e n o n v e r d r a a g l i j k i s ! ) h a n g t daarmee s a - men, d a t a a n i e t s g e w e r k t w o r d t d a t e r n o g n i e t i s , a l t h a n s nog n i e t z i c h t b a a r i s : d e p o t e n t i e s komen p a s t i j d e n s h e t proces t e v o o r s c h i j n , z e kunnen n i e t v a n t e v o r e n e x a c t g e - kend e n g e p l a n d worden. Een z e k e r e mate v a n g e l o o f i n p o t e n t i e s e n v e r t r o u w e n i n d e t o e k o m s t i s e e n b e s t a n d d e e l v a n de i d e o l o g i s c h e s t r a t e g i e , t e r w i j l d e t e c h n o l o o g o o k onzekere z a k e n nog i n g e t a l l e n v a n g t - desnoods fi c t i e v e aannamen - omdat h i j a n d e r s n i e t werken k a n . E i g e n l i j k p a s t d e u i t h e t m i l i t a i r e a f k o m s t i g e t e r m “ s t r a t e g i e ” n i e t i n d i t b e e l d . D e i d e o l o g i s c h g e I n s p i - reerde w i j z e v a n h a n d e l e n i s e e n g e r i c h t h e i d e n e e n houding, d i e v o o r a l t e r u g h o u d i n g i s . 9 O r i ë n t a t i e o p d o e l e n o f m i d d e l e n Het v e r s c h i l t u s s e n d e b e i d e c o n c e p t i e s k o m t n o g eens d u i d e l i j k n a a r v o r e n i n h e t v o l g e n d e . I n d e t e c h n o l o g i s c h e d i d a c t i e k k r i j g t a l l e s h e t k a r a k t e r van m i d d e l . B e p a l e n d v o o r a l l e a c t i v i t e i t e n z i j n 2 1 2 7grammats, methoden e n h u l p m i d d e l e n . Ook d e d o e l s t e l l i n g i s i n f e i t e n i e t s a n d e r s d a n e e n methodisch h u l p m i d d e l om e e n o p l e i d i n g s p l a n t e kunnen samenstellen. I s e r eenmaal e e n programma, d a n w o r d t dat s p o e d i g e e n “autonome m a c h t ” ; h e t o p l e i d i n g s d o e l i s d a n b . v . 90% v a n d e t e s t v r a g e n i n h e t programma goed maken. Daarmee i s t e v e n s h e t p r o b l e e m v a n d e e v a - l u a t i e o p e e n s i m p e l e w i j z e t e c h n i s c h “ o p g e l o s t ” . Goed beschouwd w o r d t t e n s l o t t e z e l f s d e c u r s i s t t o t m i d d e l , n a m e l i j k a l s d r a g e r v a n e e n k e n n i s o f v a a r - d i g h e i d , d i e e r g e n s g e b r u i k t w o r d t . De i d e o l o g i s c h e d i d a c t i e k n e i g t e r t o e a l l e s h e t k a r a k t e r van d o e l t e g e v e n . N u i s e r a l t i j d e e n h i ë r a r c h i e v a n doelen: c o n c r e t e , d i c h t b i j z i j n d e d o e l e n , d i e s t a p p e n z i j n op weg n a a r meer omvattende o f h o g e r e d o e l e n . De “ i d e o l o g e n ” g a a t h e t v o o r a l om d e meer algemene d o e l e n . Ook d e l e e r l i n g k a n a l s d o e l worden g e z i e n . E n k e l e bekende u i t s p r a k e n i l l u s t r e r e n d a t : “ d e eeuw v a n h e t k i n d ” , “ c h i l d c e n t e r e d e d u c a t i o n ” , “ h e t g a a t om d e mens” e . d . Of h e t i s “ d e ” v e r a n d e r i n g v a n “ d e ” m a a t s c h a p p i j , “ e e n ” b e t e r e s a m e n l e v i n g e . d . A l l e p l a n n e n , a c t i v i t e i t e n e n m i d d e l e n worden g e t o e t s t om n a t e g a a n o f z e m e t d e g e e s t v a n deze d o e l e n o v e r e e n - stemmen. D e b e l a n g s t e l l i n g v o o r. m i d d e l e n e n methoden i s daarentegen n i e t g r o o t , z o d a t v e e l a f h a n g t v a n d e i n s p i - r a t i e v a n d e deelnemers e n h u n i n t e r a c t i e . Een e x t r e e m v o o r b e e l d h i e r v a n i s : e e n g r o e p s t u d e n - t e n d i e e e n t r i m e s t e r l a n g d i s c u s s i e e r t o v e r d e d o e - l e n v a n d e c u r s u s d i e z i j “ v o l g t ” e n o v e r d e v r a a g o f d e i n h o u d , d i e men a a n d e c u r s u s z o u w i l l e n geven wel i n overeenstemming i s m e t d i e e v e n t u e e l t e k i e - zen d o e l s t e l l i n g e n . E e n g r o e p d i e t e n s l o t t e i n a r r e n moede b e s l u i t t o c h maar w a t t e g a a n doen. De b e i d e c o n c e p t i e s z i j n i n h u n é é n z i j d i g h e i d b e s c h r e v e n . I n d e p r a k t i j k z a l men z e z e l d e n i n z u i v e r e vorm a a n - t r e f f e n e n w e i n i g e n z u l l e n e r z i c h g e h e e l mee w i l l e n i d e n - t i fi c e r e n . N i e t t e m i n i s e r e e n f e l l e g e e s t e l i j k e s t r i j d aan d e g a n g t u s s e n b e i d e r i c h t i n g e n - n i e t a l l e e n i n o n d e r - w i j s e n o p l e i d i n g e n , m a a r o o k i n d e w e r e l d v a n d e o r g a n i - s a t i e v a n d e a r b e i d e n i n d i e v a n p o l i t i e k e n b e s t u u r, waar a n a l o g e c o n c e p t i e s t e g e n o v e r e l k a a r s t a a n . 10. 3.3 Deze e e n z i j d i g h e d e n kunnen meer r e l i ë f geven aan d e b e d o e - l i n g v a n o n s l e e r m o d e l : t e g e n o v e r e l k e a c t i v i t e i t o f f u n c t i e van h e t l e r e n , m o e t e e n a n d e r e a a n d e k a n t v a n h e t o p l e i d e n o n t w i k k e l d worden, d i e i n p r i n c i p e a l s g e l i j k w a a r d i g worden gezien, z 6 d a t z e e l k a a r v e r s t e r k e n e n e e n g e h e e l vormen. I n d e l e e r s i t u a t i e v i n d t d a n e e n o n t m o e t i n g p l a a t s t u s s e n deelnemer e n o p l e i d e r . Z o ' n o n t m o e t i n g i s n i e t m o g e l i j k a l s d e o p l e i d e r u i t s l u i t e n d a a n b i e d t o f u i t s l u i t e n d n o n - d i r e c t i e f b e g e l e i d t . Soms z a l t e r e c h t d e o p l e i d e r e n d e methode o v e r h e e r s e n , i n e e n a n d e r moment d e i n i t i a t i e v e n van deelnemers. De “ d e r d e weg” i s n i e t e e n bepaalde h o u d i n g o f methode h a l v e r w e g e d e b e s c h r e v e n s t r a t e g i e ë n , d u s n i e t een s o o r t compromis, m a a r b e s l a a t h e t h e l e g e b i e d t u s s e n deze u i t e r s t e n , h e t i s e e n b e w e g e l i j k e v e n w i c h t . Worden de u i t e r s t e n vastgehouden e n i n a l l e s i t u a t i e s t o e g e p a s t , dan h e e f t men t e maken met d e t e c h n o l o g i s c h e , r e s p e c t i e v e - l i j k d e i d e o l o g i s c h e s t r a t e g i e . De “ s t r a t e g i e v a n h e t e v e n w i c h t ” b e t e k e n t , d a t d e o p l e i d e r de s p a n n i n g t u s s e n voorgenomen d o e l e n s i t u a t i e v a n d e l e e r g r o e p , t u s s e n i d e a a l e n r e a l i t e i t o f t u s s e n d e s k u n d i g - h e i d e n b e h o e f t e n i e t t r a c h t “ w e g t e o r g a n i s e r e n ” o f t e negeren, m a a r d a t h i j d i e s p a n n i n g i n s t a n d h o u d t , j a z e l f s t o t d e m o t i v e r e n d e k r a c h t v a n d e g r o e p t r a c h t t e maken. D a t i s m o e i l i j k e r d a n é é n v a n d e p o l e n a l s m i n d e r b e l a n g r i j k o p t e v a t t e n e n a a n d e a n d e r o n d e r g e s c h i k t t e maken. H e t i s d a n n i e t meer m o g e l i j k e e n e n k e l p r i n c i p e aan d e s t r a t e g i e t e n g r o n d s l a g t e l e g g e n , n . l . d a t a l l e o p l e i d i n g s v r a a g s t u k k e n m e t h o d i s c h o p g e l o s t moeten worden - b f d a t h e t i n d e v r i j h e i d v a n d e deelnemers g e s t e l d moet worden, z o t e h a n d e l e n a l s h u n momentele o o r d e e l d a t i n g e e f t . Naarmate d e deelnemers t o t e e n g r o t e r e i n b r e n g i n s t a a t z i j n , d e s t e meer z a l h e t e v e n w i c h t s p u n t a a n d e r e c h t e r - z i j d e v a n h e t model komen t e l i g g e n . D a t b e t e k e n t d u s d a t d d e l , p l a n e n a a n b i e d i n g m i n d e r d o o r d e o p l e i d e r z i j n voorgedacht, m a a r meer met d e g r o e p o n t w i k k e l d worden. E e n d e r g e l i j k e v e r s c h u i v i n g k a n o o k i n d e l o o p v a n d e z e l f d e leergang t o t s t a n d komen, n a a r m a t e d e c u r s i s t e n i n h e t l e e r p r o c e s v o r d e r e n . Z i j nemen d a n i n toenemende mate d e e l aan h e t t o t s t a n d komen v a n d o e l e n , i n h o u d e n , k e u z e v a n werkvormen e . d . I n d a t g e v a l h o u d t v o o r t g a n g i n e e n c u r s u s v e e l meer i n d a n toename v a n k e n n i s , e n z . b i j i n d i v i d u e l e deelnemers: e r v i n d t e e n o n t w i k k e l i n g v a n d e b e t r o k k e n mensen e n d e g r o e p p l a a t s n a a r meer z e l f s t a n d i g h e i d e n vermogen t o t samenwerken. I s e e n o p l e i d i n g - o n g e a c h t d e i n h o u d - mede o p deze o n t - w i k k e l i n g g e r i c h t , d a n s p r e k e n we v a n e e n “ a g o g i s c h e o p - l e i d i n g s c o n c e p t i e ” . I n h e t o n d e r w i j s i s h e t l a n g e t i j d z o geweest, d a t d e t r a n t v a n l e r e n e n o n d e r r r i c h t e n e n d e a f h a n k e l i j k - h e i d s v e r h o u d i n g t u s s e n l e r a a r e n l e e r l i n g t u s s e n h e t begin v a n d e l a g e r e e n h e t e i n d e v a n d e m i d d e l b a r e school n a u w e l i j k s v e r a n d e r d e . We l v e r a n d e r d e i n d e loop d e r j a r e n d e m o e i l i j k h e i d s g r a a d v a n d e l e e r s t o f , d i e toeneemt m e t d e v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t v a n d e l e e r l i n g . H e t g e v o l g i s , d a t d e l e e r l i n g een s t e e d s hogere “ i n t e l l e c t u e l e s t a t u s ” v e r w e r f t , m a a r t . a . v . z i j n m o t i v a t i e e n z i j n handelingsbekwaamheid ( z e l f - s t a n d i g kunnen s t u d e r e n , i n groepen werken, o r g a n i - seren, l e i d e n ) i n f a n t i e l w o r d t gehouden. Op d e u n i - v e r s i t e i t kwam men d a n g e w o o n l i j k i n h e t a n d e r e u i t e r s t e t e r e c h t : v a n e e n , j r n l a n g g e w e n n i n g a a n d i r e c t i e f g e l e i d e l e e r a c t i v i t e i t e n i n e e n “ l a i s s e z - f a i r e ” g e l e i d e s t u d i e s i t u a t i e , w a a r i n men d a n a l s s t u d e n t m e t v a l l e n e n o p s t a a n z ' n weg moet z i e n t e v i n d e n . Het i s m o g e l i j k om d e l e e r w e g v a n h e t o p g r o e i e n d e k i n d èn d e volwassene o p b a s i s v a n h e t z e l f d e a g o g i s c h e p r i n c i p e t e l e i d e n , w a a r b i j soms - m e t name i n d e b e g i n s i t u a t i e - h e t z w a a r t e p u n t b i j d e a a n b i e d i n g , soms - i n h e t b i j z o n d e r i n d e e i n d s i t u a t i e - b i j h e t o n t d e k k e n l i g t , t e r w i j l g e - durende h e t h e l e t r a j e c t e e n l e v e n d i g e i n t e r a c t i e p l a a t s - v i n d t , d i e a a n a l l e b e t r o k k e n e n h e t g e v o e l g e e f t gezamenl i j k a a n e e n u i t d a g e n d e opgave t e w e r k e n . D a t w o r d t d o o r de “ a g o g i s c h e s t r a t e g i e ” n a g e s t r e e f d . Van d e d i d a c t i e k , d i e u i t d e z e o p l e i d i n g s c o n c e p t i e v o l g t noemen we h i e r e n k e l e kenmerken: - o p l e i d i n g s d o e l e n komen t o t s t a n d d o o r d e o p l e i d i n g s b e - h o e f t e n v a n d e m a a t s c h a p p e l i j k e s i t u a t i e e n d e b e h o e f t e n van d e l e r e n d e n a l s i n d i v i d u e n t e g e n e l k a a r a f t e wegen en t e i n t e g r e r e n . D e d o e l o m s c h r i j v i n g z a l algemene d o e - l e n o m v a t t e n , d i e z o w e l v o o r e n k e l i n g a l s m a a t s c h a p p i j van b e l a n g z i j n ( z e l f s t a n d i g h e i d , l e r e n denken, e . d . ) bn o p e r a t i o n e l e d o e l e n ; - o p l e i d i n g s p l a n n e n z i j n gebaseerd o p e e n s t r u c t u u r - ontwerp v o o r d e c u r s u s a l s g e h e e l , d a t i n p r i n c i p e o p e n i s om t i j d e n s d e c u r s u s u i t g e w e r k t o f omgevormd t e w o r - den. D e s t r u c t u u r v a n d e l e e r g a n g b e r u s t n i e t a l l e e n o p de gekozen l e e r s t o f , m a a r o o k o p d e n a g e s t r e e f d e o n t - w i k k e l i n g v a n d e l e e r g r o e p ; - d e l e e r s i t u a t i e w o r d t t o t e e n “ r u i m t e ” w a a r i n o p l e i d e r s en l e r e n d e n e l k a a r i n p r i n c i p e i n v r i j h e i d e n t e g e l i j k i n h e t b e s e f v a n d e w e d e r z i j d s e a f h a n k e l i j k h e i d o n t - moeten. Deze r u i m t e k o m t t o t s t a n d e n w o r d t opengehouden door h e t t e l k e n s w e e r a c t u a l i s e r e n v a n d e l e e r d o e l e n door o p l e i d e r s è n deelnemers, d e g e r e g e l d e e v a l u a t i e van d e l e e r e r v a r i n g e n e n h e t z i c h bewust maken v a n d e s i t u a t i e , w a a r i n d e l e e r g r o e p z i c h b e v i n d t . D a a r u i t komen d a n d i e a a n b i e d i n g s w i j z e n e n werkvormen v o o r t , d i e n o d i g z i j n om d e l e e r g r o e p o p e e n gegeven moment v e r d e r t e h e l p e n . 12. Samenvattend kunnen we zeggen, d a t d e a g o g i s c h e o p l e i d i n g s - s t r a t e g i e g e r i c h t i s o p d e o n t w i k k e l i n g v a n l e e r g r o e p e n e n i n d i v i d u e n e n d e d a a r b i j behorende d i d a c t i s c h e w e r k w i j z e t o t g e v o l g h e e f t ; d a t h e t a g o g i s c h h a n d e l e n z e l f e e n l e e r - en o n t w i k k e l i n g s p r o c e s v o o r a l l e b e t r o k k e n e n b e t e k e n t , d u s ook v o o r d e o p l e i d e r s . D a t b e i d e p a r t i j e n s t e e d s meer z o w e l b i j d r a g e n a l s l e r e n , m a a k t h e t a g o g i s c h e p r o c e s e i g e n l i j k pas t e n v o l l e m o t i v e r e n d e n v r u c h t b a a r. 4. F u n c t i e s v a n d e o p l e i d e r e n d e c u r s i s t We z i j n e r v a n u i t g e g a a n , d a t o p l e i d e r s e n c u r s i s t e n e l k a a r i n d e l e e r s i t u a t i e ontmoeten, w a a r v a n d e o p l e i d e r s d o e l - s t e l l i n g , p r o g r a m m e r i n g e n l e s g e v e n v o o r h u n r e k e n i n g nemen en d e c u r s i s t e n d e weg v a n l e e r a c t i v i t e i t t o t l e e r r e s u l t a - ten g a a n . We hebben g e z i e n , d a t b i j e e n a g o g i s c h e l e i d i n g een v e r s c h u i v i n g p l a a t s v i n d t , z o d a t d e c u r s i s t e n meer b e - t r o k k e n worden b i j d e f u n c t i e s v a n d e o p l e i d i n g , n a a r d e mate d a t gewenst w o r d t e n m o g e l i j k b l i j k t t e z i j n . Het k a n e c h t e r o o k z i j n , d a t ( d e l e n v a n ) d e o p l e i d e r s r o l van b e g i n a f a a n d o o r d e c u r s i s t e n worden overgenomen. Voor h e n z i j n e r d a n v e r s c h i l l e n d e g r a d e n v a n o n a f h a n k e - l i j k h e i d v a n d e o p l e i d e r m o g e l i j k . a. D o e l e n programma z i j n d o o r d e l e i d i n g b e p a a l d ( i n g e - v a l v a n e e n examen d u s o o k d e exameneisen). D e l e e r - s t o f i s i n bepaalde m e d i a v a s t g e l e g d , d e a a n b i e d i n g v i n d t d a n v i a h e t medium p l a a t s ( l e e r b o e k , s y l l a b u s , geluidsband, r a d i o - o f t e l e v i s i e p r o g r a m m a , e n z . ) . I n de l e e r s i t u a t i e i s d e o p l e i d e r d u s n i e t a a n w e z i g . D i t b e t e k e n t d a t d e c u r s i s t z i j n l e e r a c t i v i t e i t e n z e l f moet o r g a n i s e r e n e n l e i d e n (werkvormen k i e z e n , t i j d i n - d e l e n , e n z . ) . D a t k a n o o k g e d e e l t e l i j k h e t g e v a l z i j n , b . v. b i j s c h r i f t e l i j k e c u r s u s s e n e n h a n d l e i d i n g e n v o o r p r a c t i c a , w a a r i n d e t e nemen s t a p p e n i n d e l e e r a c t i v i - t e l t beschreven z i j n . D e meest vergaande vorm d a a r v a n i s d e geprogrammeerde i n s t r u c t i e , d i e d e l e e r a c t i v i - t e l t v o o r s c h r i j f t , z o n d e r d a t d e o p l e i d e r aanwezig i s . De i n t e r a c t i e v a l t d u s weg, t e r w i j l e r a l l e e n e e n “ h a l v e c o m m u n i c a t i e ” o v e r b l i j f t ( é é n - r i c h t i n g v e r k e e r ) tussen a a n b i e d e r ( s c h r i j v e r ) e n c u r s i s t ; daarom worden aan d e d u i d e l i j k h e i d v a n t e k s t e n e n f o r m u l e r i n g e n v a n opdrachten hoge e i s e n g e s t e l d . b. H e t d o e l i s d o o r d e l e i d i n g b e p a a l d ( v e e l a l i n d e v o r m van examens). H e t w o r d t a a n d e deelnemers o v e r g e l a t e n hoe z i j d a t d o e l b e r e i k e n . D i t b e t e k e n t d a t d e d e e l - nemer(-sgroep) z e l f z i j n l e e r p l a n moet o p s t e l l e n . De o p l e i d e r k a n d a a r b i j h e l p e n ( s t u d i e b e g e l e i d i n g o f studie-adviezen). D i t kan ook g e d e e l t e l i j k h e t g e v a l z i j n , e e n d e e l v a n h e t o p l e i d i n g s p l a n i s d a n g e s t r u c - t u r e e r d e n a a n e e n d e e l v a n d e c u r s u s moeten d e c u r - s i s t e n z e l f vorm g e v e n . c. Te n s l o t t e k a n iemand, d i e e e n b e p a a l d g e b i e d w i l b e - studeren o f e e n bepaalde v a a r d i g h e i d w i l v e r w e r v e n , o o k z i j n d o e l z e l f k i e z e n . Dat k a n g e d e e l t e l i j k h e t g e v a l z i j n wanneer s t u k k e n i n een o p l e i d i n g o p e n g e l a t e n z i j n , b . v . v r i j e keuze v a n vakken o f a f s t u d e e r o n d e r w e r p e n . Ook d a a r b i j i s a d v i e s m o g e l i j k . I n a l deze g e v a l l e n g a a t h e t erom, d a t a l l e i n h e t model beschreven f u n c t i e s v e r v u l d moeten worden, w i l e r v a n s y s t e m a t i s c h l e r e n s p r a k e z i j n . B i j z e l f s t u d i e o f v e r z e l f s t a n d i g i n g v a n l e e r g r o e p e n k r i j g e n d e d e e l - nemers e e n d u b b e l e r o l , n . l . a l s l e r e n d e n e n a l s h u n eigen o p l e i d e r . G e b e u r t d i t l a a t s t e n i e t d a n k o m t geen g e r i c h t e e n e f fi c i ë n t e l e e r a c t i v i t e i t t o t s t a n d , m a a r z i j n d e l e e r r e s u l t a t e n m i n o f meer t o e v a l l i g e n o n v o l l e - d i g . COPYRIGHT N P I 13. De s t u d e n t d i e z i j n t i j d n i e t k a n i n d e l e n , z i c h n i e t weet t e m o t i v e r e n e n o v e r g e b r e k k i g e studiemethoden b e s c h i k t , i s d a a r e e n d u i d e l i j k v o o r b e e l d v a n . Vo o r - waarde v o o r z e l f s t a n d i g l e r e n i s d u s e e n z e k e r e v o l - wassenheid e n e n i g d i d a c t i s c h i n z i c h t . Men t r a c h t d i t t e g e n w o o r d i g t e o n t w i k k e l e n d o o r s t u d i e b e g e l e i - d i n g e n “ l e r e n s t u d e r e n ” . D a t i s i n h e t b i j z o n d e r een opgave v o o r h e t v o o r t g e z e t o n d e r w i j s . G e b e u r t d i t w e r k e l i j k i n t e n s i e f e n s y s t e m a t i s c h , d a n z u l l e n h e t t e r t i a i r e o n d e r w i j s e n d e c u r s u s s e n v o o r v o l w a s s e - nen (permanente e d u c a t i e ) p a s d e v r u c h t e n afwerpen d i e men e r v a n v e r w a c h t .

drie_concepten_van_opleiden.txt · Last modified: 2018/10/03 06:09 (external edit)