NPI archives

npi_-_van_scholen_in_ontwikkeling_naar_ontwikkelingsscholen.pdf

INSTITUUT VOOR ORGANISATIE ONTWIKKELING Valckenboschlean 8 - Postbus 299 - 3700 AG Zeist • Holland Te l . (03404) 20044 VAN SCHOLEN I N ONTWIKKELING TOT ONTWIKKELINGSSCHOLEN, 5724.787 DL/LG Scholen i n o n t w i k k e l i n g * e n d i e z i j n e r v e l e , z i j n s c h o l e n die b e z i g z i j n d i e c a p a c i t e i t e n t e ontwikkelen welke n o d i g z i j n om aan een d r i e t a l complexe vraagstukken t e kunnen werken, n . l . : 1. H e t vraagstuk van de verantwoordelijkheden van een school i n deze t i j d . • . 2 . H e t v r a a g s t u k - v a n d e k o n s e k w e n t i e s V a w d e z e v e l i j k h e d e n v o o r h e t pedagogische l'aanbod“ aan de l e e r l i n g e n . 3. H e t vraag:a-blik van de h i e r v o o r n o d i g e - i n r i c h t i n g van de. - s c h o o l . B i j h e t e e r s t e vraagstuk gaat h e t erom , d a t d e s c h o o l l e e r t voortdurend t e b l i j v e n werken aan een eigen v i s i e op de verantwoordelijkheden van een school i n - d e z e t i j d . D i t b e t e - kent, d a t men a l s schoolgemeenschap z i c h t p r o b e e r t t e k r i j g e n op de gebeurtenissen van deze t i j d e n - d e z e l e e r t z i e n a l s • symptomen van veranderingen én d a a r u i t voortvloeiende p r o b l e - men i n mens en maatschappij. H e t g a a t e r ook om i n s t a a t t e z i j n t e ontdekken t o t welke andere behoeften, verwachtingen en vragen aan de school deze ontwikkelingen a a n l e i d i n g geven o f zouden moeten geven. Scholen i n o n t w i k k e l i n g t r a c h t e n t e n s l o t t e t . a . v . d e vraag naar eigen verantwoordelijkheden i n toenemende mate z e l f konklusies t e t r e k k e n , z e l f p r i o r i t e i t e n t e s t e l l e n en eigen keuzen t e doen. D i t proces kan van binnen u i t bedreigd'worden door dogmatisme g e b r e k aan h o r i z o n en gevoelens van onmacht en van b u i t e n a f door gebrek aan r u i m t e . Desondanks i s d i t proces n o o d z a k e l i j k om i n s p i r a t i e b r o n n e n en motieven t e o n t - dekken, i d e a l e n t e ontwikkelen, om daardoor met meer bewustz i j n en i n g r o t e r e gezamenlijkheid aan de opgave van de school t e kunnen werken. Hiermee i s dan de grondslag gelegd voor een e i g e n authentiek s c h o o l b e l e i d . B i j h e t tweede vraagstuk g a a t h e t om h e t vermogen van de school t o t h e t ontwikkelen, t e n u i t v o e r brengen en steeds weer vernieuwen Van een pedagogisch aanbod aan de l e e r l i n g e n , d.w. z , v a n een pedagogische r e l a t i e , e e n pedagogische begel e i d i n g en een pedagogische d i d a k t i e k . Een en ander a l s u i t - v l o e i s e l van de eerder ontwikkelde i n z i c h t e n i n de v e r a n t - w o o r d e l i j k h e d e n e n d e f u n k t i e v a n d e s c h o o l i n deze t i j d . De pedagogische r e l a t i e a l s ” a a n b o d “ v a n d e s c h o o l a a n d e l e e r l i n g e n h e e f t v o o r a l t e maken m e t h e t scheppen v a n e e n a n g s t v r i j l e e r k l i m a a t . D e pedagogische b e g e l e i d i n g h e e f t t e maken m e t d e o n d e r s t e u n i n g e n h e l p e n d e b e o o r d e l i n g v a n d e l e e r l i n g e n o p h u n weg d o o r d e s c h o o l . D e pedagogische d i d a k - t i e k h e e f t t e maken met e e n samenhangend g e h e e l v a n d o e l e n , 2. inhouden, werkwijzen, middelen, e t c . , e t c . D i t opgavengebied i s h e t gebied van h e t - k o n k r e t e w e r k e n m e t l e e r l i n g e n , van h e t r e a l i s e r e n van wat a l s i d e e , a l s i d e a a l i n de formuleringen van de f u n k t i e van de school opgesloten l i g t . D i t i s tevens h e t gebied van de ontmoeting van deze ideeën en opvattingen met de w e r k e l i j k e behoeften en p r o b l e - men van kinderen i n deze t i j d . Daarom i s h e t ook h e t gebied waarin de mogelijkheden t o t z e l f b e o o r d e l i n g voor de l e r a r e n en de school l i g g e n . Anders gezegd, d i t werkgebied van de l e r a r e n , van de school i s tevens h e t gebied waarin ervaringen opgedaan kunnen warden waardoor men van binnen u i t t o t i n z i c h t e n kan komen i n de f t n k t i e s e n de verantwoordelijkheden van de school en van de mensen d a a r i n . D i t proces kan bedreigd worden door een t e sterke t r a d i t i e , waardoor v e e l dingen een zo vanzelfsprekend karakter hebben gekregen, d a t men de school a l s e r v a r i n g s - s i t u a t i e n i e t s e r i e u s kan nemen a l s grondslag van h e t eigen leerproces. B i j h e t derde vraagstuk, h e t vraagstuk van de i n r i c h t i n g van de s c h o o l t g a a t h e t o m h e t v e r m o g e n v a n d e s c h o o l t o t h e t ontwikkelen en steeds weer vernieuwen van een f u n k t i o n e e l samenwerkingsverband. I n wezen gaat h e t h i e r b i j om de c e n - t r a l e vraag: hoe moeten w i j o n s z e l f zo organiseren en i n - r i c h t e n , d a t w i j de verantwoordelijkheden d i e w i j a r s groep hebben kunnen waar maken? D i t i s een s t a p op de weg n a a r het konkreet vorm geven aan de f u n k t i e van de school e n van het k o n d i t i e s scheppen v o o r een verdere r e a l i s e r i n g daarvan i n de o n d e r w i j s - l e e r s i t u a t i e . D i t proces v r a a g t om een open ontmoeting met e l k a a r en om h e t kunnen nemen van gemeenschappelijk gedragen r e a l i s t i s c h e b e s l i s s i n g e n . Wanneer mensen i n d i t proces t e g e i s o l e e r d opereren, o n t s t a a t h e t gevaar van v e r s p l i n t e r i n g en een o n j u i s t e v e r d e l i n g van taken en l a s t e n . B i j d i t a l l e s g a a t h e t e r u i t e i n d e l i j k om, d a t i n de school gedaan kan worden wat nodig i s om behoeften, mogelijkheden, potenties e n s t r e v i n g e n welke i n kiem i n mensen, i n s o c i a l e s i t u a t i e s e n i n ideeën aanwezig z i j n t o t o n t w i k k e l i n g t e l a t e n komen. Heel k o r t gezegd, g a a t h e t om h e t scheppen van s i t u a t i e s w a a r i n deze k i e m e n : a. z i c h t b a a r kunnen worden, b. werkzaam kunnen worden, e n c. d e e f f e k t e n e n b e t e k e n i s e r v a n e r v a a r b a a r kunnen worden. D i t l a a t s t e w o r d t i n toenemende mate v a n a l l e s c h o l e n g e v r a a g d . D.w. z . s t e e d s meer e n meer worden s c h o l e n b e p r o e f d o p d e mate waarin z i j o v e r o n t w i k k e l i n g s k w a l i t e i t e n b e s c h i k k e n . S t e e d s meer worden z i j h i e r o p aangesproken d o o r l e e r l i n g e n , e i g e n medewerkers e n v a n u i t d e m a a t s c h a p p i j . D i t v o o r een s c h o o l fundamentele o n t w i k k e l i n g s v e r m o g e n mankt e e n s c h o o l t o t e e n 3. ontwikkelingsschool.. A l leen een school met deze k w a l i t e i t i s i n s t a a t “nieuw onderwijs, m e t nieuwe doelen” t o t s t a n d t e brengen. Vernieuwing i s n a m e l i j k r e s u l t a a t van o n t w i k k e l i n g . Toch k r i j g t deze o n t w i k k e l i n g s k w a l i t e i t , o o k i n h e t k a d e r van d e o f fi c i ë l e onderwijsvernieuvitgeprojekten, n o g v r i j weinig aandacht. Onderwijsvernieuwing zonder schoolvernieuwing i s e c h t e r ondenkbaar. De w e l steeds meer gehoorde t e r m veranderingsbekwame s c h o o l , g e e f t onvoldoende weer wat i n deze t i j d van de scholen gevraagd w o r d t . Deze u i t d r u k k i n g past nog t e v e e l i n de t r a d i t i e van de school a l s u i t v o e r e n d i n s t i t u u t van w a t d o o r anderen g e w i l d e n min o f meer voorge- Schreven kan worden. I n deze v i s i e op de f u n k t i e e n betekenib van een school p a s t een vernieuwingsaanpak waarin f a c i l i t e i t e n - v e r l e n i n g , h e t aanbieden van e l d e r s ontwikleelde “produkten” en ondersteuning door deskundigen b i j d e i n v o e r i n g daarvan c e n t r a a l s t a a t . N a t u u r l i j k l e i d t deze aanpak ook t o t a n d e r onderwijs e n andere scholen. H e t i s e c h t e r n i e t datgene w a t scholen nodig hebben om ontwikkelingsscholen t e worden. Wat houdt d i t i n ? Wat i s e e n ontwikkelingsschool e i g e n l i j k ? Kenmerkend voor z o ' n school i s , d a t h e t werken aan de d r i e eerder behandelde complexe vraagstukken d e e l u i t m a a k t v a n het t o t a l e schoolproces. H e t schoolproces w a t i n de t i j d v e r - loopt e n systematisch wordt verzorgd. H i e r i n z i j n dan twee hoofdprocessen t e onderscheiden. 1. H e t e e r s t e proces i s e e n proces van b u i t e n n a a r binnen, het h e e f t a l s “beginpunt” gebeurtenissen en ontwikkelingen buiten de school e n i n h e t mede daaraan gewonnen i n z i c h t i n de f u n k t i e e n de verantwoordelijkheden van een school i n deze t i j d . D i t i n z i c h t wordt vervolgens gekonkretiseerd i n een d a a r u i t voortvloeiende i n r i c h t i n g van de s c h o o l . Tenslot te v o e r t d i t t o t k o n k r e t i s e r i n g h i e r v a n i n h e t pedagogisch aanbod aan de l e e r l i n g e n . D i t i s e e n proces van vormgeving. 2. H e t tweede proces i s e e n proces van binnen n a a r b u i t e n . Het ” b e g i n t “ i n d e school z e l f m.n. i n h e t ervaringsgebied van h e t werken met d e l e e r l i n g e n . D i t v o e r t v i a o n d e r - zoek van e n b e z i n n i n g op deze e r v a r i n g e n t o t i n z i c h t e n i n wat d e b e h o e f t e n v a n d e h u i d i g e l e e r l i n g e n z i j n e n w e l k pedagogisch aanbod d e s c h o o l e i g e n l i j k z o u moeten b i e d e n . Ook h e t p r o c e s v a n h e t h i e r u i t a fl e i d e n v a n d e d a a r v o o r nodige i n r i c h t i n g d r a a g t b i j t o t h e r n i e u w d i n z i c h t i n de v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n e n d e f u n k t i e s v a n een s c h o o l i n deze t i j d . D i t k a n t e n s l o t t e a l s ” l e e r r e s u l t a a t “ v a n d e school n a a r b u i t e n g e b r a c h t worden. D i t tweede p r o c e s i s een p r o c e s v a n v o r m o p l o s s i n g . D a n k z i j d e z e b e i d e p r o c e s s e n o n t s t a a t e e n s i t u a t i e w a a r i n d e school gedragen w o r d t d o o r een g r o e p mensen d i e i n h e t s p a n - n i n g s v e l d s t a a n v a n d e s c h o o l a l s i d e e , v a n d e s c h o o l z o a l s deze zou behoren t e z i j n en de school z o a l s d e z e . w e r k e l i j k i s . Deze s p a n r i n g a l s zodanig t e kunnen beleven en e r a k t i e f en k r e a t i e f i n t e kunnen handelen vormt de motor v o o r h e t proces van o n t w i k k e l i n g . I n de meeste scholen overheerst nog h e t e e r s t e proces, namel i j k h e t proces van f u n k t i e b e p a l i n g naar i n r i c h t i n g en t e n - s l o t t e n a a r de u i t v o e r i n g a l s a f g e l e i d e h i e r v a n . D i t l a a t s t e gebied i s dan h e t gebied wat goed georganiseerd moet z i j n , waar iedereen predies weet wanneer h i j w a t doen en l a t e n moet. Een school opgebouwd v a n u i t de conceptie van de hiërarchische o r g a n i s a t i e , met een beleidsVormende t o p , een organiserende middenlaag én een uitvoerende b a s i s i s daar de meest krasse u i t d r u k k i n g van. D i t maakt dei l e r a r e n en i n f e i t e de h e l e school t o t uitvoerend i n s t i t u u t , i n k l u s i e f de d a a r b i j behorende u i t r u s t i n g aan kennis, houding en vaardigheden. De tleeste scholen, zowel a l s h e t t o t a l e schoolsysteem, z i j n i n hoofdzaak h i e r o p g e r i c h t en i n g e r i c h t . Ondanks z e e r v e e l gepraat over eigen i d e n t i t e i t e . d . i s d a t i n v e e l scholen de werkel i j k h e i d Van. vandaag. Waar h e t b i j onderwijsvernieuwing o f b e t e r schoolvernieuwing om g a a t , i s d a t v o o r a l h e t tweede proces t o t o n t w i k k e l i n g wordt gebracht en i n de s t r u c t u u r van de school wordt opgenomen. D i t proces s t a r t i n h e t gebied van h e t handelen en i n de achtergronden, kenmerken en e ff e c t e n daarvan. D.w. z . d a t de school dan n i e t a l l e e n wordt gezien a l s een l e e r s i t u a t i e voor l e e r l i n g e n en a l s een w e r k s i t u a t i e v o o r l e r a r e n , maar ook a l s een l e e r s i t u a t i e van l e r a r e n en s c h o o l l e i d i n g en a l s zodanig wordt i n g e r i c h t . Met a l s l e e r d o e l e n , i n z i f h t i n eigen handelen, i n de motieven en beperkingen daarvan. I n - z i c h t i n wat l e e r l i n g e n van hen vragen m . b . t . l e e r k l i m a a t , begeleiding en i n h o u d e l i j k aanbod. Tens lot te i n z i c h t i n de k o n d i t i e s welke d i t v r a a g t v a n u i t de school a l s geheel gezien, etc. H e t z i c h op deze w i j z e voltrekkende leerproces kan worden aangeduid met h e t b e g r i p e r v a r i n g s l e r e n . Grondprobleem en achtergrond van v e e l weerstanden tegen v e r - andering i n v e e l scholen z i j n h e t gevolg van de overgrote aandacht v o o r h e t proces van vormgeving. Door de e e n z i j d i g e nadruk h i e r o p o n t s t a a n e r o v e r g e o r g a n i s e e r d e s c h o l e n , s c h o l e n d i e a l s h e t ware t e v e r doorgevormd z i j n . D i t moet w e l t o t v e r s t a r r i n g l e i d e n v a n s c h o o l o r g a n i s a t i e , o n d e r w i j s , g e d r a g s - patronen, denkvormen e n l e e r - e n w e r k o p v a t t i n g e n v a n mensen. 'Ook t o t v e r s t a r d e o p v a t t i n g e n o v e r l e r a r e n , l e e r l i n g e n e n ouders. Te s t e r k e n a d r u k o p h e t tweede p r o c e s z o u t o t c h a o s , t o t t e w e i n i g vorm, t o t o n z e k e r h e i d kunnen l e i d e n . D i t p r o c e s i s immers e e n vorm-oplossend p r o c e s . D a a r i n l i g t n u j u i s t o o k de b e t e k e n i s v o o r h e t o n t w i k k e l i n g s p r o c e s v a n d e s c h o o l . Het e e r s t e p r o c e s l e i d t t o t e e n t e s t e r k e o r i ë n t a t i e o p m i d d e l - en. H e t tweede p r o c e s t o t e e n t e s t e r k e o r i ë n t a t i e o p i d e e ë n , gedachten e n d o e l e n . Het t e g e i s o l e e r d f u n k t i o n e r e n van mensen i n deze b e i d e p r o - cessen l e i d t t o t een t e s t e r k e o r i ë n t a t i e o p e i g e n t a a k - e n vakgebied e n op e i g e n mogelijkheden en opvattingen. Evenwicht tussen b e i d e processen o n t s t a a t d o o r een derde hoofdproces, n a m e l i j k door een r i t m i s c h verlopend proces v a n oordeels- e n besluitvorming binnen d e gehele s c h o o l . D i t proces v o l t r e k t z i c h e n e r z i j d s o p b a s i s van een o r i ë n t a t i e op wat d e school z o u behoren t e z i j n , z o w e l v a n u i t d e maatschappij a l s v a n u i t d e l e e r l i n g e n g e z i e n . Ander z i jds o p d e aanwezige mogelijkheden van diegenen d i e h e t moeten doen e n van de k o n d i t i e s d i e daarvoor aanwezig z i j n . D i t proces wordt i n d e Open Schoolgemeenschap B i j l m e r h e t schoolwerkplan genoemd. H e t r e s u l t a a t daarvan i s e e n j a a r l i j k s h e r - nieuwd schoolwerkplan, b e t r e k k i n g hebbend op: 1. H e t o n d e r w i j s . 2. De samenwerkingsorganisatie v a n l e r a r e n , ouders e n n i e t - onderwijzend personeel. 3. D e e x t e r n e r e l a t i e s . T. a . v. e l k van deze onderdelen wordt onderscheid genaakt t u s - sen e e n b e l e i d s p l a n , e e n raamplan e n een u i t w e r k i n g s p l a n . Het b e l e i d s p l a n b e v a t een omschrijving van de opvattingen van de school m . b . t . f u n k t i e e n verantwoordelijkheden van d e school a l s g e h e e l . I n h e t raamplan worden de h i e r u i t v o o r t - vloeiende i n r i c h t i n g e n t . b . v . o n d e r w i j s , samenwerking en externe r e l a t i e s beschreven. I n h e t uitwerkingsplan van h e t onderwijs wordt e e n leerprogramma ontwikkeld p e r vakgebied en p e r l e e r j a a r . T i j d e n s h e t werken aan d i t schoolwerkplan, hetgeen i n stappen door h e t j a a r heen g e b e u r t , w o r d t bepaald welke nieuwe i n t w i k k e l i n g e n gewenst e n m o g e l i j k z i j n . D e w i j z e waarop de h i e r v o o r nodige k o n d i t i e s g e r e a l i s e e r d z u l l e n worden, z i j n i n d i t z e l f d e pinn.opgenomnn. Schematisch kan h e t i n d i t a r t i k e l beschreven schoolproces als v o l g t g e v i s u a l i s e e r d worden. 0 v t w i k k e l i n g v o p v a t t i n g e n o v e r de f u n k t i e de s c h o o l d e z e t i j d . Ont i k k e l i n v a n e s c h o o V a l s s e n w e r k ) v e r b d e v a n d e e n o d i e i n r i t i n g . Ontwi e i n g v a n h e t î a d w e r k e l i j k o d e r - w i j s - e n vormingsaanbod a a n d e l e e r l i n g e n . 5 Het p r o c e s ” v a n boven n a a r beneden“ i s n i e t a l l e e n e e n p r o c e s van v o r m g e v i n g i n mensen e n h u n omgeving, h e t i s o o k e e n z i c h u i t b r e i d e n d e n d i f f e r e n t i ë r e n d p r o c e s . D i t w o r d t z i c h t b a a r i n de v e e l h e i d v a n t a k e n e n a k t i v i t e i t e n i n h e t g e b i e d v a n h e t COPYRIGHT N P I 6. werken met d e l e e r l i n g e n . H e t p r o c e s ” v a n beneden n a a r b o v e n “ i s n i e t a l l e e n e e n v o r m - o p l o s s e n d p r o c e s i n mensen e n h u n omgeving, h e t i s o o k e e n z i c h v e r d i c h t e n d e n i n t e g r e r e n d p r o c e s . Een g r o t e v e e l h e i d v a n e r v a r i n g e n l e v e r t u i t e i n d e l i j k e e n gemeenschappelijk i n z i c h t o p i n w a t d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e d e n z i j n v a n e e n s c h o o l i n deze t i j d .