NPI archives

npi_-_problemen_bij_de_invoering_van_werkoverleg.pdf

NEDERLANDS PEDAGOGISCH INSTITUUT Vaickenbóschlaan 8, Zeist - Teiefoon (03404) 2 CO 44 PROBLEMEN B I J DE INVOERING VAN WERKOVERLEG 3983.744 TS/LG Werkover leg i s “ i n ” ! E n n i e t t e n o n r e c h t e . N a a s t a l l e v o o r - delen, d i e w e r k o v e r l e g o v e r d u i d e l i j k h e e f t wanneer h e t o p gezonde w i j z e i n g e v o e r d e n g e h a n t e e r d w o r d t , moeten w i j e c h t e r d e ogen n i e t s l u i t e n v o o r een a a n t a l z i e k t e v e r s c h i j n - selen d i e z i c h kunnen v o o r d o e n . Met z i e k t e v e r s c h i j n s e l e n bedoelen w i j e e n a a n t a l problemen, v e e l a l v a n p s y c h o l o g i s c h e a a r d , w e l k e t o t m o e i l i j k h e d e n kunnen l e i d e n o f z e l f s t o t n e g a t i e v e g e v o l g e n v o o r d e o r g a n i s a t i e waar men w e r k o v e r l e g wenst i n t e v o e r e n . De o o r z a a k v a n deze z i e k t e v e r s c h i j n s e l e n l i g t m e e s t a l i n h e t é é n z i j d i g h a n t e r e n van bepaalde b e g i n s e l e n , w e l k e v o o r een gezonde i n - e n d o o r - v o e r i n g v a n w e r k o v e r l e g n o o d z a k e l i j k z i j n . W i j w i l l e n p r o b e r e n e e n a a n t a l v a n deze b e g i n s e l e n t e bespreken en h u n e e n z i j d i g e h a n t e r i n g - m e t d e d a a r u i t v o o r t v l o e i e n d e gevolgen - z i c h t b a a r t e maken. I n f o r m a t i e Een v a n d e b e l a n g r i j k s t e elementen v a n h e t w e r k o v e r l e g i s d a t er i n f o r m a t i e v e r s t r e k t w o r d t . “Mensen w i l l e n w e t e n ” w o r d t e r steeds gezegd. D a t i s w a a r e n n i e t w a a r. De v r a a g i s : w a t w i l men weten e n waarom w i l men weten? E n e r z i j d s h e e f t d e mens i n f o r m a t i e n o d i g om t e kunnen f u n c t i o n e r e n ; a n d e r z i j d s s c h e p t i n f o r m a t i e t e g e l i j k e r t i j d v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d . Wanneer mensen t e w e i n i g i n f o r m a t i e k r i j g e n o v e r d a t g e n e , w a t z i j moeten weten om goed t e kunnen f u n c t i o n e r e n , z i c h aanvaard te v o e l e n i n d e g r o e p , z i c h e n i g e r m a t e z e k e r t e v o e l e n met b e t r e k k i n g t o t h u n t o e k o m s t , e n z . d a n o n t s t a a n gevoelens v a n onzekerheid. H e t i s v o o r d e b u i t e n s t a a n d e r h e e l m o e i l i j k om t e weten w a t v o o r een bepaalde p e r s o o n “ b e l a n g r i j k e ” i n f o r m a t i e i s . De e n i g e m a n i e r om d a a r a c h t e r t e komen i s h e t d e b e t r o k k e n e te v r a g e n . /'-“•••• 2. I e d e r mens h e e f t z o z i j n e i g e n i n f o r m a t i e - b e h o e f t e n , w e l k e l a n g n i e t a l t i j d v o o r d e a n d e r ” r e d e l i j k “ behoeven t e z i j n . De s o o r t e n h o e v e e l h e i d i n f o r m a t i e d i e e e n mens n o d i g h e e f t om z i c h z e k e r t e v o e l e n i s d u s e e n s t r i k t i n d i v i d u e l e zaak. D a a r moet men b e g r i p v o o r kunnen opbrengen. I s d a t b e g r i p i n h e t w e r k o v e r l e g n i e t aanwezig dan o n t s t a a n d i r e c t m o e i l i j k h e d e n . E r w o r d t d a n gauw gesproken o v e r a u t o r i t a i r g e d r a g . H e t n i e t k r i j g e n v a n i n f o r m a t i e , z e k e r wanneer men h e t g e v o e l h e e f t d a t h e t o p z e t t e l i j k w o r d t achtergehouden, s c h e p t gevoelens v a n a f h a n k e l i j k h e i d , h e t g e e n door s t e e d s m i n d e r mensen geaccepteerd w o r d t . ( D e n k a a n h e t begin v a n d e o l i e - c r i s i s i n 1 9 7 5 . ) Wanneer mensen t e v e e l i n f o r m a t i e k r i j g e n , o f i n f o r m a t i e d i e n i e t o v e r e e n s t e m t met h u n i n f o r m a t i e - b e h o e f t e maar d a a r b i j v o o r b e e l d v e r b o v e n u i t g a a t , o n t s t a a n t w e e andere problemen. Het e n e i s h e t s e l e c t i e p r o b l e e m ; h e t tweede i s h e t probleem van d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d . Het s e l e c t i e p r o b l e e m t r e e d t o p b i j e e n t e v e e l a a n i n f o r m a t i e . I e d e r v a n o n s h e e f t d a g e l i j k s m e t d i t probleem t e kampen. Het i s e e n c u l t u u r p r o b l e e m v a n h e t Westen. W i j worden - o . a . v i a d e massamedia - o v e r s t r o o m d met e e n enorme v e r s c h e i d e n h e i d aan i n f o r m a t i e , z o n d e r d a t w i j d e d a a r b i j behorende s e l e c t i e - c r i t e r i a k r i j g e n . H e t w o r d t a a n o n s z e l f o v e r g e l a t e n om t e b e p a l e n w a t v o o r ons w e l o f n i e t b e l a n g r i j k i s . Ve e l mensen z i j n z o bang i e t s w a t m o g e l i j k b e l a n g r i j k z o u kunnen z i j n t e m i s s e n , d a t z i j p r o b e r e n a l l e aangeboden i n f o r m a t i e t e a b s o r b e r e n hetgeen m e e s t a l n i e t o f s l e c h t s t e n d e l e g e l u k t . Een v a n d e b e l a n g r i j k s t e p e r s o o n l i j k e o n t w i k k e l i n g s - o p g a v e n voor d e moderne mens i s t e l e r e n v o o r z i c h z e l f t e b e p a l e n , welke i n f o r m a t i e h i j w e l e n w e l k e h i j n i e t w e n s t t e hebben: waarover w i l i k o f moet i k i n i e d e r g e v a l g e i n f o r m e e r d z i j n ; welke i n f o r m a t i e k a n i k a b s o l u u t missen? Sommige mensen p r o b e r e n d i t probleem o p t e l o s s e n d o o r t e l e r e n s n e l - l e z e n . H e t i s d a n e c h t e r d e v r a a g o f men i n s t a a t 3. i s a l h e t g e l e z e n e o o k w e r k e l i j k t e verwerken e n o f men n i e t met e e n g r o t e d o s i s h a l f v e r w e r k t e i n d r u k k e n b l i j f t z i t t e n . Een andere o p l o s s i n g i s h e t a f s t a n d doen v a n d e b e h o e f t e om a l l e s t e w e t e n . D i t v r a a g t b e h a l v e z e l f d i s c i p l i n e o o k h e t kunnen aanvaarden v a n e e n s i t u a t i e , w a a r i n men i n f o r m a t i e b i j a n d e r e n moet h a l e n o f o p h e t o o r d e e l v a n anderen moet afgaan. M e t b e t r e k k i n g t o t h e t l a a t s t e i s h e t b e l a n g r i j k l o g i s c h e n g e c o n c e n t r e e r d t e l e r e n denken, o p d a t men d a a r waar men o p h e t o o r d e e l v a n anderen moet a f g a a n , i n s t a a t i s met d e a n d e r “mee t e d e n k e n ” . D a t k a n o n s d a n weer e n i g e zekerheid geven. Behalve h e t s e l e c t i e p r o b l e e m i s e r h e t probleem d a t i n f o r - matie e n d a a r d o o r ” w e t e n “ o n s d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d o p l e g t om o p b a s i s v a n d a t weten t e r e a g e r e n , d . w . z . i e t s t e d o e n . I e t s doen h o u d t e c h t e r h e t r i s i c o i n d a t e r m o e i l i j k h e d e n o n t s t a a n . N i e t i e d e r e e n w i l d a t . W i j kunnen - b i j e e n nauwkeurig w a a r - nemen v a n onze e i g e n gevoelens - merken, d a t e r momenten i n ons l e v e n z i j n w a a r i n w i j m e t i n f o r m a t i e g e c o n f r o n t e e r d worden, d i e o n s e i g e n l i j k t o t bepaalde h a n d e l i n g e n z o u moeten aanzetten. Te g e l i j k e r t i j d b e l e v e n w i j e e n d u i d e l i j k e i n n e r - l i j k e w e e r s t a n d waardoor w i j a l s h e t ware ' a f h a k e n ' . Wij b r e n g e n h i e r d o o r i n o n s z e l f e e n s o o r t s c h e i d i n g teweeg tussen o n s w e t e n e n onze g e v o e l e n s dienaangaande e n e r z i j d s en o n s h a n d e l e n a n d e r z i j d s . Denk b i j v . a a n h e t z i e n v a n e e n TV-programma o f fi l m , w a a r i n d i n g e n gebeuren, d i e - zouden z i j i n w e r k e l i j k h e i d v o o r onze ogen p l a a t s v i n d e n - o n s t o t a c t i e zouden hebben g e v o e r d . We kunnen e c h t e r n i e t h a n d e l e n , want h e t i s maar een fi l m o f TV-programma. W i j worden d u s gedwongen t o t p a s s i v i t e i t . D i t ' u i t s c h a k e l e n ' k a n t o t e e n gewoonte worden. Deze gewoonte u i t z i c h i n h e t ” n i e t w i l l e n weten“, ” n i e t m o e i l i j k w i l l e n d o e n “ . W i j kennen d e g e v a l l e n w a a r i n mensen o p s t r a a t d i n g e n z i e n gebeuren d i e n i e t d o o r d e b e u g e l kunnen, m a a r w a a r b i j men z i c h v a n a c t i e o n t h o u d t omdat men M - • b a n g i s r i s i c o ' s t e 4 lopen b f n i e t i n s t a a t i s om t e r e a g e r e n d o o r d a t d e w i l op d a t moment v e r l a m d i s . Samenvattend kunnen w i j t e n a a n z i e n v a n d e i n f o r m a t i e - v e r s t r e k k i n g zeggen d a t w i j t e maken hebben met h e t probleem van d e s e l e c t i e v a n i n f o r m a t i e : k w a n t i t a t i e f ( t e v e e l o f t e . w e i n i g ) e n k w a l i t a t i e f ( w e l k e s o o r t w e l e n w e l k e s o o r t n i e t ) en m e t h e t probleem v a n d e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d : w e l k e i n f o r - matie w i l i k w e l o f n i e t hebben e n w a t doe i k met d e i n f o r - matie? I n d e g r o e p w a a r i n h e t w e r k o v e r l e g p l a a t s v i n d t k a n e n moet men d a a r o v e r a f s p r a k e n maken. Groepsvorming Een a n d e r e l e m e n t v a n d e i n v o e r i n g v a n w e r k o v e r l e g i s v a a k de h o o p , d a t d a a r d o o r een b e t e r e samenwerking t o t s t a n d komt en e e n g r o t e r saamhorigheidsgevoel b i n n e n a f d e l i n g e n o f binnen d e o r g a n i s a t i e z a l o n t s t a a n . D i t a l l e s i s j u i s t , m a a r o o k h i e r k a n men met problemen g e - c o n f r o n t e e r d worden. Wer k e l i j k e teamgeest o f g r o e p s g e e s t v e r e i s t e e n s t e r k e i n t e r e s s e v a n d e g r o e p s l e d e n i n e l k a a r . I n h e t v e r l e d e n , l a t e n we zeggen i n h e t v o o r - i n d u s t r i ë l e t i j d p e r k , w e r d e n mensen d o o r hun g e b o o r t e i n bepaalde groepen g e p l a a t s t . Men behoorde t o t e e n bepaalde f a m i l i e , t o t e e n bepaalde dorpsgemeenschap, e n z . I n d e g r o e p w a a r i n men geboren w e r d , h e e r s t e n bepaalde gedragsnormen; men l e e r d e hoe men z i c h h a d t e gedragen. A a n g e z i e n h e t w e l e n wee v a n d e groep v a a k a f h i n g v a n d e mate w a a r i n g r o e p s l e d e n i n s t a a t waren z i c h aan d e s p e l r e g e l s v a n d e g r o e p t e houden, w a r e n de s t r a f f e n o p a f w i j k e n d g e d r a g v r i j z w a a r. De normen b e - paalden w a t s o c i a a l t o e g e s t a a n g e d r a g was e n a n t i - s o c i a a l gedrag werd a f g e s t r a f t . Het i n d u s t r i ë l e t i j d p e r k b r a c h t h i e r i n e e n g e w e l d i g e v e r a n d e - r i n g . De g e s l o t e n dorpsgemeenschappen werden opengebroken; mensen t r o k k e n weg n a a r d e s t e d e n ; d e g r o t e s t a d kwam b i n n e n i n h e t d o r p v i a d-e moderne c ommu n i c a t i e - e n t r a n s p o r tmi d d e l e n . Het g e v o l g was e e n v e r w a t e r i n g v a n d e normen e n h e t l a n g - zamerhand v e r d w i j n e n v a n h e t controlemechanisme o p d i e normen. Vroeger was i e d e r g r o e p s l i d d e c o n t r o l e u r v a n d e a n d e r. Men werd d i r e c t d o o r z i j n mede-groepsleden o p z i j n nummer g e z e t , wanneer men z i c h n i e t a a n d e s p e l r e g e l s h i e l d . D i t k a n a l l e e n wanneer mensen e l k a a r v r i j g o e d kennen; d a n b l i j f t h e t ” s o c i a l e c o n t r o l e “ - m e c h a n i s m e o o k m e n s e l i j k omdat men v o l - doende v a n e l k a a r w e e t om t e kunnen b e o o r d e l e n waarom iemand z i c h n i e t a a n d e s p e l r e g e l s h i e l d . De s o c i a l e c o n t r o l e was vaak e r g h a r d ( d e n k a a n h e t m e s t - k a r - r i j d e n i n S t a p h o r s t ) maar aan d e a n d e r e k a n t o o k e r g m e n s e l i j k i n d e z i n v a n ' p e r s o o n l i j k ' ( d e n k a a n d e b u r e n p l i c h t ) . I n d e g r o t e , anonieme m a a t s c h a p p i j v a n t e g e n w o o r d i g k e n t men e l k a a r n i e t meer. Dat s c h e p t e n e r z i j d s d e m o g e l i j k h e i d v o o r mensen z i c h l o s te maken v a n oude normen; a n d e r z i j d s g e e f t h e t d e v e r a n t - w o o r d e l i j k h e i d z i c h bewust t e worden v a n d e waarden e n normen waarnaar men z e l f w e n s t t e l e v e n . Toch i s h e t e l e m e n t v a n d e s o c i a l e c o n t r o l e onmisbaar e n daarom w o r d t h e t t e g e n w o o r d i g u i t g e o e f e n d d o o r h e t p o l i t i e - apparaat. De o v e r h e i d neemt n u o p z i c h datgene t e d o e n , w a t vroeger d o o r d e mensen u i t d e g r o e p z e l f w e r d gedaan,, H e t probleem i s e c h t e r d a t d e o v e r h e i d a l s anoniem b e l e e f d w o r d t ; men k e n t d e o v e r h e i d n i e t e n d e o v e r h e i d k e n t h e t i n d i v i d u n i e t . De a g e n t waarmee iemand t e maken k r i j g t i s e e n vreemde voor hem e n deze k a n n i e t b e o o r d e l e n waarom h e t i n d i v i d u v a n u i t d e p e r s o o n l i j k e s i t u a t i e n u j u i s t z u s o f z o gehandeld h e e f t . H i e r r a k e n w i j a a n e e n p r o b l e m a t i e k v a n o n s moderne s t r a f r e c h t e n h e t b u r g e r l i j k r e c h t , w a a r w i j n u n i e t v e r d e r op w i l l e n i n g a a n . Voor h e t w e r k o v e r l e g b e t e k e n t deze u i t w i j d i n g a l l e e n maar h e t z i c h t b a a r maken v a n e e n c u l t u u r p r o b l e e m d a t i n h e t w e r k o v e r l e g normen v o o r h e t g e d r a g v a n deze v e r s t a r r e n d werken o p maken met h e t v e r s c h i j n s e l wat h e t i n d i v i d u w i l , n i e t 6. doorwerkt, n a m e l i j k d a t d e mens z i c h z e l f i n een i n d i v i d u a l i - s a t i e - e n vervreemdingsproces h e e f t g e b r a c h t , waarvan h i j i e t s moet l e r e n . Kunnen w i j n u i n h e t w e r k o v e r l e g d i t l e e r p r o c e s ondersteunen en t e g e l i j k p r o b e r e n d e d a a r u i t v o o r t v l o e i e n d e problemen t e onderkennen e n t e h a n t e r e n ? De g r o e p g e e f t z e k e r h e i d , a a n v a a r d i n g , g e b o r g e n h e i d , e r k e n n i n g en e e n z e k e r e s t a t u s , m a a r t e g e l i j k e r t i j d d e c o n f r o n t a t i e m e t de a n d e r, h e t z i c h moeten u i t e e n z e t t e n met m e n i n g s v e r s c h i l l e n , met a n d e r e k a r a k t e r s , m e t d o e l s t e l l i n g e n v a n andere personen d i e t e g e n d e e i g e n d o e l e n kunnen i n g a a n , e n z . Het groepsverband h e e f t v o o r d e l e n d o o r d a t h e t e e n u i t e r l i j k e zekerheid g e e f t ; a n d e r z i j d s b e p e r k t h e t d e v r i j h e i d v a n h e t i n d i v i d u d a t z i c h moet aanpassen. Wanneer men a l l é é n i s h o e f t men geen r e k e n i n g t e houden met d e wensen v a n a n d e r e n , men k a n m i n o f meer doen w a t men w i l . A a n d e a n d e r e k a n t b e l e e f t men d a n o o k d e eenzaamheid; men l e e f t v a a k i n i l l u s i e s omdat men geen t e r u g k o p p e l i n g k r i j g t o p h e t e i g e n gedrag e n men ontneemt z i c h z e l f daarmee e e n o n t w i k k e l i n g s - m o g e l i j k h e i d . De v o l g e n d e problemen kunnen o p t r e d e n met b e t r e k k i n g t o t h e t groepsgebeuren i n h e t w e r k o v e r l e g . H e t e e r s t e probleem i s d a t h e t i n d i v i d u z i j n i n d i v i d u a l i s m e n i e t w i l p r i j s g e v e n en n i e t b e r e i d i s i n w i s s e l w e r k i n g t e t r e d e n met a n d e r e groepsleden. D i t v e r s c h i j n s e l t r e f t men aan i n d e e e r s t e fasen v a n i e d e r g r o e p s p r o c e s , v a n i e d e r beginnend w e r k o v e r - l e g . D o o r s y s t e m a t i s c h e v a l u e r e n k a n men d i t v e r s c h i j n s e l bewust maken e n bespreken. Een a n d e r probleem i s d a t d e g r o e p z u l k e s t a r r e e n dwingende de g r o e p s l e d e n o n t w i k k e l t , d a t h e t i n d i v i d u . W i j k r i j g e n d a n t e van d e groepsdwang, w a a r b i j d a t g e n e meer a a n b o d komt e n h e t i n d i v i d u a b s o l u u t o n d e r g e s c h i k t w o r d t a a n d e c o l l e c t i v i t e i t v a n d e g r o e p . D i t g e b e u r t b i j v o o r b e e l d wanneer d e g r o e p schuldgevoelens gaat oproepen b i j h e t i n d i v i d u d a t e i g e n d o e l e n n a a r v o r e n b r e n g t . E e n v e e l gehoorde opmerking i n z o ' n verband i s d a n : “wanneer j e n i e t meedoet, b e d e r f j e h e t v o o r d e h e l e g r o e p ! ” . De g r o e p d w i n g t d a n b i j d e i n d i v i d u e l e l e d e n s o l i d a r i t e i t a f . De g e v o l g e n h i e r v a n z i j n , d a t d e c r e a t i v i t e i t v a n h e t i n d i - v i d u d a a r o n d e r b e g i n t t e l i j d e n ; d a t men z i c h o p d e n d u u r i n z i j n p e r s o o n l i j k e o n t w i k k e l i n g b e d r e i g d g a a t v o e l e n . Vr o e g of l a a t l e i d t d i t t o t a p a t h i e i n d e g r o e p o f t o t h e t u i t - breken u i t d e g r o e p v a n i n d i v i d u e n . Ve e l g r o e p s c o n fl i c t e n vinden h u n o o r z a a k i n één v a n bovenstaande problemen. ( z i e o o k s y l l a b u s : ” We r k o v e r l e g “ o n d e r c . ) Wanneer w e l groepsvorming t o t s t a n d komt k a n d e g r o e p d e n e i g i n g k r i j g e n z i c h i n t e k a p s e l e n e n z i c h a f t e z e t t e n tegen andere groepen i n d e o r g a n i s a t i e . H e t k a n z e l f s g e - beuren d a t groepen e e n m a c h t s p o s i t i e i n d e o r g a n i s a t i e gaan innemen. H i e r d o o r g a a t e r dan e e n n e g a t i e v e w e r k i n g u i t v a n deze g r o e Waar h e t i n h e t w e r k o v e r l e g om g a a t i s d a t men l e e r t o n d e r - kennen d a t z o w e l h e t i n d i v i d u e l e - a l s h e t g r o e p s a s p e c t t o t z i j n r e c h t moet kunnen komen. D a a r v o o r moet i e d e r e e n i n d e groep z i c h i n d e e e r s t e p l a a t s e r v a n bewust z i j n d a t deze aspecten e e n r o l s p e l e n i n h e t g e h e l e groepsgebeuren. D a a r n a moet men i n o n d e r l i n g o v e r l e g deze t w e e k a n t e n v a n d e samenwerking b e z i e n e n m e t e l k a a r u i t m a k e n waar men h e t i n d i v i d u r u i m t e k a n geven v o o r h e t i n d i v i d u e l e ' z i j n ' , h e t z i c h z e l f z i j n , e n waar h e t v o o r i n d i v i d u è n g r o e p n o o d z a k e l i j k i s d a t men z i c h a a n bepaalde groepsnormen e n dat tweede g e b i e d z i j n a f w i j k i n g e n o p normen d e s a s t r e u s v o o r d e g r o e p . De g r oep viduen h e t r e c h t moeten k r i j g e n e n h e t t o t 7 s p e l r e g e l s h o u d t . I n z u i v e r i n d i v i d u e l e zou v a n d e i n d i - haar t a a k moeten rekenen, d i e g e n e n d i e a f w i j k e n v a n gemeenschappelijke normen en r e g e l s t o t d e o r d e t e r o e p e n . p. 8. Waar d e g r e n z e n l i g g e n v a n d e i n d i v i d u e l e v r i j h e i d k a n a l l e e n i n o n d e r l i n g o v e r l e g v a s t g e l e g d worden. Deze normen moeten dan r e g e l m a t i g o p h u n d o e l m a t i g h e i d v o o r d e g r o e p e n e r z i j d s en o p h e t r e c h t s - e n v r i j h e i d s g e v o e l v a n h e t i n d i v i d u a n d e r z i j d s g e t o e t s t worden i n gesprekken d a a r o v e r. Samenwerken Te n s l o t t e i s w e r k o v e r l e g o o k e e n vorm v a n samenwerken d i e v o o r a f g a a t a a n d e samenwerking b i j u i t v o e r e n d e t a k e n . Samenwerken v e r e i s t v e r t r o u w e n i n e l k a a r . M a a r v e r t r o u w e n i s e e n g e d i f f e r e n t i e e r d b e g r i p . Men v r a a g t z i c h d a a r b i j e e n a a n t a l d i n g e n a f met b e t r e k k i n g t o t d e a n d e r. E e n a s p e c t d a a r - van i s o f men e r v e r t r o u w e n i n h e e f t d a t d e a n d e r b e r e i d e n i n s t a a t z a l z i j n méé t e denken, e n i g b e g r i p t e t o n e n v o o r ideeën e n gedachten waarmee h i j h e t m i s s c h i e n n i e t eens i s . Een tweede a s p e c t i s , o f men e r v e r t r o u w e n i n h e e f t d a t d e ander b e r e i d e n i n s t a a t i s z i c h o v e r e v e n t u e l e s u b j e c t i e v e sympathie- o f a n t i p a t h i e - g e v o e l e n s heen t e z e t t e n om z o - doende d e a n d e r o b j e c t i e f t e kunnen waarnemen. Een mens o b j e c t i e f waarnemen b e t e k e n t hem waarnemen i n z i j n s t e r k e e n z i j n zwakke k a n t e n , z o n d e r d a a r b i j e e n waardeoordeel t e v e l l e n d a t t o t s y m p a t h i e - o f a n t i p a t h i e - g e v o e l e n s l e i d t . Mensen v o e l e n o n t z e t t e n d s n e l v a n e l k a a r o f d i e o b j e c t i v i t e i t aanwezig i s o f n i e t e n r e a g e r e n d i e n o v e r e e n - k o m s t i g . Te n s l o t t e v r a a g t men z i c h a f o f d e e c h t e w i l t o t samenwerken b i j i e d e r aanwezig i s o f n i e t . Factoren, d i e d i t v e r t r o u w e n belemmeren o f o n m o g e l i j k maken z i j n : 1. h e t h i s t o r i s c h wantrouwen t u s s e n d e o n d e r l a a g en d e b o v e n - l a a g , o f z o a l s men i n h e t Engels w e l z e g t : t a s s e n ' u n d e r - dog' e n ' u p p e r d o g ' ; 2. h e t f e i t d a t onze t e c h n o l o g i s c h e c u l t u u r met z i j n m a t e r i a l i s - t i s c h e tendensen e n d e g e s c h i l d e r d e problemen v a n z i j n 9. o n g e l i m i t e e r d e i n f o r m a t i e o n s t o t ' e g o ï s t e n ' m a a k t , d i e n i e t s meer v o o r n i e t s doen e n d i e n i e t b e r e i d z i j n z i c h voor een a n d e r ' o p t e o f f e r e n ' . Vaak i s d i t n i e t a l l e e n e e n n i e t w i l l e n , m a a r o o k e e n n i e t kunnen. H e t v e r s c h i l i s d a t d e mens i n h e t l a a t s t e g e v a l i n n e r l i j k l i j d t a a n h e t f e i t d a t h i j n i e t k a n , e g o I s t i s , zonder b i j machte t e z i j n d a a r d i r e c t i e t s a a n t e d o e n ; 3. h e t gegeven d a t onze h u i d i g e c u l t u u r ons l u i m a a k t . Vo o r a l l e l i c h a m e l i j k e a r b e i d hebben w i j langzamerhand een machine u i t g e v o n d e n , w a a r d o o r w i j - n i e t a l l e e n u i t e r l i j k , maar o o k i n n e r l i j k - n i e t meer a c t i e f z i j n . F i l m e n TV t o v e r e n o n s d e m o o i s t e b e e l d e n v o o r, m a a r w i j v e r l e r e n d a a r d o o r i n n e r l i j k c r e a t i e f t e z i j n . De b e e l d - v e r h a l e n e n d e h o o r s p e l e n , i n c l u s i e f d e v o o r g e l e z e n n i e u w s - b e r i c h t e n , maken d a t w i j n i e t meer z e l f behoeven t e l e z e n . Over w a t e r om o n s heen g e b e u r t kunnen w i j , a l s we d a t w i l l e n , v o l s t a a n met h e t overnemen v a n d e o o r d e l e n v a n de ' o p i n i e - m a k e r s ' . Ook o p s c h o o l worden v e e l k i n d e r e n nog opgevoed met h e t systeem: d e l e r a a r weet h e t ; j e h e b t maar t e l e r e n w a t e r i n h e t b o e k j e s t a a t , w a n t d a t i s j u i s t . Het o n t w i k k e l e n v a n een z e l f s t a n d i g oordeelsvelffl ogen gebeurt h e l a a s v e e l t e w e i n i g . D i t b e t e k e n t , d a t w i j i n h e t w e r k o v e r l e g deze c u l t u u r - l u i h e i d van d e mens moeten o v e r w i n n e n . D i t b e t e k e n t o o k , d a t w e r k - o v e r l e g s l e c h t s t o t s t a n d komt wanneer d e mensen d i e v a n deze l u i h e i d h e t m i n s t t e l i j d e n hebben, h e t i n i t i a t i e f nemen om a l s gangmaker o p t e t r e d e n e n d i t b l i j v e n doen. O f wanneer men z i c h i n i e d e r e g r o e p bewust w o r d t v a n d i t p r o b l e e m , h e t o p e n l i j k b e s p r e e k t e n t r a c h t h e t t e o v e r w i n n e n . E e n v o o r - beeld h i e r v a n i s d e a f s p r a a k o p g e z e t t e t i j d e n b i j e e n t e komen. 0 6 k a l s e r dan n i e t s t e bespreken i s : men h e e f t d a n n a m e l i j k t o c h d e m o e i t e genomen b i j e l k a a r t e komen e n h e t z i c h houden aan e e n v a s t r i t m e i s o p z i c h z e l f r e e d s e e n methode om genoemde l u i h e i d t e l e r e n overwinnen. 10. Ook a a n h e t probleem v a n h e t egoïsme k a n a l l e e n i n d e groep g e w e r k t worden d o o r h e t a l s e e n gegeven t e a a n - vaarden, h e t bespreekbaar t e maken e n e l k a a r t e h e l p e n h e t d e baas t e worden. Z o u a l l e e n d a t een r e s u l t a a t v a n h e t w e r k o v e r l e g z i j n dan z o u a l i n v e l e g e v a l l e n d e o r g a n i s a t i e e r p o s i t i e v e g e v o l g e n v a n kunnen v e r w a c h t e n . Het h i s t o r i s c h w a n t r o u w e n v r a a g t t i j d , g e d u l d e n o p r e c h t - h e i d i n h e t w e r k o v e r l e g . D i t o n t w i k k e l t men n i e t v a n vandaag o p morgen. E r i s moed v o o r n o d i g om v o l t e houden en h e t w e r k o v e r l e g t e b l i j v e n e v a l u e r e n . Conclusies Wat w i j i n onze moderne o r g a n i s a t i e s n o d i g hebben z i j n medewerkers, d i e : - m e d e - v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d w i l l e n dragen; - b e r e i d z i j n met e l k a a r om t e gaan o p v o e t v a n g e l i j k h e i d e n b e r e i d e l k a a r t e helpen b i j d e e i g e n o n t w i k k e l i n g ; - v a n u i t h e t b e w u s t z i j n v a n d e o n d e r - l i n g e a f h a n k e l i j k h e i d w i l l e n e n kunnen samenwerken. Te r u g g r i j p e n d o p w a t e e r d e r gezegd werd kunnen w i j c o n c l u - deren d a t i n f o r m a t i e moet l e i d e n t o t deze mede-verantwoordel i j k h e i d . A n d e r s w o r d t h e t b e z i t v a n i n f o r m a t i e machtsmiddel, dat t o t hoogmoed e n a u t o c r a t i s c h l e i d e r s c h a p k a n l e i d e n : ' k e n n i s i s m a c h t ' ; ' w i j w e t e n h e t e n d e a n d e r n i e t ' ; ' w i j z i j n d r a g e r s v a n d e i d e e ' . De g r o e p k a n d o o r een j u i s t e s a m e n w e r k i n g s r e l a t i e t o t e e n hecht e n v r u c h t b a a r werkend team worden. I n h e t n e g a t i e v e g e v a l zagen w i j d a t b f geen groepsvorming t o t s t a n d k o m t , b f e e n t e h e c h t e groepsvorming p l a a t s v i n d t met c o n s e q u e n t i e s z o w e l v o o r h e t i n d i v i d u i n d e g r o e p , voor d e g r o e p z e l f e n v o o r d e o r g a n i s a t i e . Het g a a t e r om o f w i j z o m e t e l k a a r kunnen omgaan i n d e g r o e p , 1 1 . dat we r u i m t e l a t e n v o o r h e t i n d i v i d u e n aanvaarden d a t b e - paalde d i n g e n n i e t gebeuren om d e eenvoudige r e d e n d a t we h e t a l s g r o e p s l e d e n n i e t g e z a m e n l i j k kunnen opbrengen. Samenwerking o p b a s i s v a n h e t bewust d o o r z i e n e n aanvaarden van w e d e r z i j d s e a f h a n k e l i j k h e i d i s i n i e d e r e o r g a n i s a t i e n o o d z a k e l i j k . I n h e t w e r k o v e r l e g g a a t h e t erom d r i e eigenschappen t e g e - l i j k e r t i j d t e o n t w i k k e l e n : - d e m o r a l i t e i t m e t b e t r e k k i n g t o t d e m e d e - v e r a n t w o o r d e l i j k - h e i d ; - d e s o c i a l e i n s t e l l i n g met b e t r e k k i n g t o t h e t m e e - ' d r a g e n , van d e medewerker e n d i e n s o n t w i k k e l i n g ; - d e v r i j w i l l i g e a a n v a a r d i n g v a n o n d e r l i n g e a f h a n k e l i j k h e i d met i n a c h t n e m i n g v a n i e d e r s p e r s o o n l i j k e o n t w i k k e l i n g . Deze d r i e a s p e c t e n h o r e n b i j e l k a a r e n i n i e d e r e w e r k o v e r l e g - s i t u a t i e moet men z e s t e e d s g e z a m e n l i j k b e t r e k k e n . B i j i e d e r e i n f o r m a t i e v e r s t r e k k i n g moet men z i c h d e v r a a g s t e l l e n v a n d e m e d e - v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d e n v a n d e s e l e c t i e . B i j i e d e r groepsgebeuren moet men z i c h r e a l i s e r e n d a t men met e e n p r o c e s t e maken h e e f t , w a a r i n a s p e c t e n a l s g e l i j k - h e i d , a a n v a a r d i n g e n w e d e r z i j d s e h u l p b i j d e p e r s o o n l i j k e o n t w i k k e l i n g een b e l a n g r i j k e r o l s p e l e n . B i j i e d e r e vorm v a n samenwerking g a a t h e t om d e i n t e r - a f h a n k e l i j k h e d e n , d e afstemming v a n p e r s o o n l i j k e d o e l e i n d e n en d o e l e i n d e n v a n d e o r g a n i s a t i e m e t i n a c h t n e m i n g v a n d e belangen v a n b e i d e . De d r i e a s p e c t e n brengen w i j m e t e l k a a r i n v e r b i n d i n g d o o r ons i e d e r e k e e r weer a f t e v r a g e n : - w a t b e t e k e n t deze i n f o r m a t i e v o o r d e m e d e - v e r a n t w o o r d e l i j k - h e i d , d e g e l i j k h e i d s b e g i n s e l e n e n d e afstemming o p d e d o e l - einden? - w a t b e t e k e n t o n s groepsproces v o o r d e w i j z e waarop w i j m e t de i n f o r m a t i e omgaan e n v o o r onze samenwerking? 12. - w a t b e t e k e n t onze m a n i e r v a n samenwerken v o o r h e t g r o e p s - gebeuren e n v o o r d e i n f o r m a t i e v e r w e r k i n g ? Iedere v r a a g k a n s t e e d s v a n u i t a l l e d r i e g e z i c h t s p u n t e n bekeken worden; h e t l i j k t g e c o m p l i c e e r d , m a a r wanneer w i j er een gewoonte v a n maken w e n t h e t s n e l . Op deze m a n i e r k a n w e r k o v e r l e g een w e z e n l i j k i n s t r u m e n t worden v o o r d e o n t w i k k e l i n g v a n h e t g e e s t k a p i t a a l v a n d e o r g a n i s a t i e . Wij moeten e c h t e r d e ( k i n d e r - ) z i e k t e v e r s c h i j n s e l e n l e r e n onderkennen w a a r z e o p t r e d e n e n weten hoe z e t e h a n t e r e n e n genezen. COPYRIGHT NPI 1